Ο Ρέμπραντ του Σεφέρη

Ρέμπραντ, 1630, Ανδρομέδα

[ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ]

Στὸ στῆθος μου ἡ πληγὴ ἀνοίγει πάλι
ὅταν χαμηλώνουν τ᾿ ἄστρα καὶ συγγενεύουν μὲ τὸ κορμί μου
ὅταν πέφτει σιγὴ κάτω ἀπὸ τὰ πέλματα τῶν ἀνθρώπων

Αὐτὲς οἱ πέτρες ποὺ βουλιάζουν μέσα στὰ χρόνια ὡς ποῦ θὰ μὲ παρασύρουν;
Τὴ θάλασσα τὴ θάλασσα, ποιὸς θὰ μπορέσει νὰ τὴν ἐξαντλήσει;
Βλέπω τὰ χέρια κάθε αὐγὴ νὰ γνέφουν στὸ γύπα καὶ στὸ γεράκι
δεμένη πάνω στὸ βράχο ποὺ ἔγινε μὲ τὸν πόνο δικός μου,
βλέπω τὰ δέντρα ποὺ ἀνασαίνουν τὴ μαύρη γαλήνη τῶν πεθαμένων
κι ἔπειτα τὰ χαμόγελα, ποὺ δὲν προχωροῦν, τῶν ἀγαλμάτων.

Ο Σεφέρης ήταν μεγάλος θαυμαστής του Ρέμπραντ και ίσως γράφοντας το Κ' του Μυθιστορήματος να είχε στο μυαλό του και τον πίνακα του Ρέμπραντ: η Ανδρομέδα αλυσοδεμένη στο βράχο.

Ο Στούρε Λίννερ (1917 - 2010), μια από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες των σουηδικών γραμμάτων και φιλέλληνας, τιμημένος από την ελληνική κυβέρνηση με τον τίτλο του "Πρεσβευτή του Ελληνισμού" (2004), αναφέρεται στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί (2007) στον προσωπικό του φίλο Γιώργο Σεφέρη, παρέχοντας ορισμένες άγνωστες πληροφορίες για τον ποιητή.

Ο Λίννερ ήταν εκείνος που είχε προτείνει στη Σουηδική Ακαδημία τον Γιώργο Σεφέρη για το βραβείο Νομπέλ (1963), αλλά και είχε μεταφράσει το έργο του στα σουηδικά.  Στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο γράφει (μετάφραση Εύα Ρίμπεργκ): 

"Το πρώτο βράδυ στη Στοκχόλμη, πριν αρχίσουν οι επίσημες εκδηλώσεις, ήθελε να δειπνήσει μαζί με τη γυναίκα του, τη Μαρώ, έναν έλληνα φίλο από την Αθήνα κι εμένα. Ήταν μια χαρούμενη γιορτή που κράτησε μέχρι τις μικρές ώρες. Ο οικοδεσπότης μας γινόταν όλο και πιο εύθυμος· μεταξύ άλλων, διασκέδασε και τον εαυτό του κι εμάς –ακόμη και πελάτες στα γύρω τραπέζια– απαγγέλλοντας λιμερίκια που είχε γράψει ο ίδιος. Μερικά από αυτά ήταν ευπρεπή, άλλα, παρόμοια μ’ εκείνα του Θ.Σ. Έλιοτ, ήταν αρκετά τολμηρά, όλα απαγγελμένα με ακαταμάχητο παιδιάτικο ενθουσιασμό. Στο τέλος, όταν ήταν ώρα να φύγουμε, ο Γιώργος δήλωσε ξαφνικά ότι ήθελε να δει έναν πίνακα που λαχταρούσε από χρόνια να δει και που ήξερε ότι βρισκόταν στο Εθνικό Μουσείο: τη Συνωμοσία του Claudius Civilis του Ρέμπραντ.
[...]

Ρέμπραντ, 1661 - 1662, Η Συνωμοσία του Claudious Civilis

Το θέμα ανάγεται στην αφήγηση του ρωμαίου ιστορικού Τάκιτου για τους ήρωες της ελευθερίας που ηγήθηκαν της εξέγερσης κατά των Ρωμαίων το 69-70 μ.Χ. Είχε άραγε ο Σεφέρης κατά νου τον ηγέτη της ελληνικής επανάστασης Μακρυγιάννη, όταν θέλησε να βυθιστεί στη βαριά ατμόσφαιρα του πίνακα του Ρέμπραντ;
Κατάλαβα ότι δεν είχα άλλη επιλογή παρά να τηλεφωνήσω στη μέση της νύχτας στον Καρλ Νόρντενφαλκ, τον έφορο της Πινακοθήκης, και να του πω ότι ένας έλληνας ποιητής σε διονυσιακή ευφορία ήθελε οπωσδήποτε να απολαύσει τον εν λόγω πίνακα. Ο Νόρντενφαλκ κατάλαβε αμέσως για ποιον επρόκειτο και, προς μεγάλη μου ανακούφιση, δεν αγανάχτησε με το θράσος μου, αλλά προσφέρθηκε με χαρά να έρθει να ξεκλειδώσει την πόρτα του μουσείου, όπως κι έγινε. Καθώς πηγαίναμε προς τον πίνακα, ο οδηγός μας ρώτησε μήπως ο Σεφέρης ήθελε να δει κανέναν άλλο από τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς του μουσείου, αλλά συνάντησε ευγενική άρνηση: μόνον ο Ρέμπραντ τον ενδιέφερε, τίποτε άλλο. Όταν φτάσαμε, ο ποιητής βυθίστηκε σε βαθιά και σιωπηλή περισυλλογή μπροστά στο έργο τέχνης. Έπειτα από μισή και πλέον ώρα, σηκώθηκε, υποκλίθηκε μπροστά στον Νόρντενφαλκ και τον ευχαρίστησε για μια αξέχαστη εμπειρία, πριν βγούμε στο σκοτάδι της νύχτας. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Σεφέρης ανέφερε παρεμπιπτόντως ότι απ’ όλα τα λαμπρά και εντυπωσιακά πράγματαπου είδε στις εορταστικές εκδηλώσεις για το Νομπέλ πιθανώς ο πίνακας του Ρέμπραντ τού έκανε την πιο έντονη εντύπωση. Έτσι μιλά ένας αληθινός ποιητής – και μια μεγάλη προσωπικότητα. […]".

Via