Τετάρτη 29 Νοεμβρίου 2017

Τρίτη 28 Νοεμβρίου 2017

Σύντομη ιστορία του μύθου



Η Κάρεν Άρμστρονγκ σε αυτό το γοητευτικό, συνοπτικό κι εύχρηστο βιβλιαράκι μας αφηγείται την ιστορία του μύθου, από τις απαρχές του με τις μυθολογίες των κυνηγών στις υπόγειες λαβυρινθώδεις στοές του Λασκό και της Αλταμίρα ως τον σύγχρονο δυτικό μετασχηματισμό του στη τέχνη και στο μυθιστόρημα. Απαντάει, ωστόσο, και στο τι είναι ο μύθος, πώς εξελίχθηκε και γιατί τον έχει ακόμη ανάγκη ο άνθρωπος. 

Ας τα δούμε με τη σειρά. 

Και πρώτα απ’ όλα τι είναι ο μύθος; Ο μύθος είναι ένας οδηγός, που μας λέει τι πρέπει να κάνουμε για να γίνει η ζωή μας πιο πλήρης, χωρίς να μας παρέχει επιστημονικές, εξακριβωμένες, πληροφορίες (23). Ταυτόχρονα, ο μύθος απευθύνεται στις πιο βασικές μας επιθυμίες και στους πιο θεμελιώδεις φόβους μας. Η  ύπαρξη του μύθου προϋποθέτει το τελετουργικό του -την λατρευτική πράξη- και την ηθική πράξη. 

Πώς εξελίχθηκε; Εδώ παρακολουθούμε το συναρπαστικό ταξίδι του μύθου από την παλαιολιθική εποχή (π.χ. ο μύθος του χαμένου παραδείσου, οι θεοί Ουρανοί, μύθοι περί ανυψώσεως, σαμανικές τελετές, ηρωικοί μύθοι κ.ά.), στους μύθους των γεωργών (π.χ. τελετές αναπλήρωσης, ιερογαμία, οι μύθοι για τη Μητέρα Θεά, μύθοι κατακλυσμού κ.ά.), στους μετασχηματισμούς του στην αξονική (ίδρυση πόλεων και θρησκευτικών συστημάτων) και μετα-αξονική περίοδο (ανάπτυξη μυθολογικών διαστάσεων των τριών μεγάλων θρησκευτικών συστημάτων) και τέλος στην αμφισβήτησή του από την επιστήμη και τον ορθολογισμό της  εποχή μας. Ωστόσο, στην εποχή μας πλευρές της μυητικής λειτουργίας του μύθου εκπληρώνει οιονεί η τέχνη και το μυθιστόρημα (177 - 192).

Γιατί τον έχουμε ανάγκη; Επειδή είμαστε μυθοπλαστικά όντα (176) και αναζητούμε νοήματα (12) και μέσω του μύθου ανακαλύπτουμε άγνωστες πτυχές του εαυτού μας, συμφιλιωνόμαστε με το άγνωστο (14), και αποκτούμε εμπειρία του υπερβατικού (20).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση της συγγραφέως ότι οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες μπορούν να αναλάβουν έναν σύγχρονο ιερατικό ρόλο στις τραυματισμένες κοινωνίες μας, τονίζοντας τον μεταμορφωτικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η τέχνη και το μυθιστόρημα.

Δευτέρα 27 Νοεμβρίου 2017

Σπίτι από άμμο και ομίχλη (2003)


Πρόκειται για μια κοινωνική δραματική ταινία σύγκρουσης γύρω από θέματα ιδιοκτησίας ενός σπιτιού κάπου κοντά στις ακτές της Καλιφόρνια, η οποία υφαίνεται με  τις θεματικές της μνήμης και της ελπίδας.
via


Άλλα θεματικά συστατικά που δομούν και εξελίσσουν το έργο: αμερικάνικο όνειρο/καπιταλισμός, ήθος και ηθική, μοναξιά και εγκατάλειψη, σχέσεις εξουσίας και πατριαρχικές σχέσεις (στην Αμερική και στο Ιράν). 

Αντιγράφω την υπόθεση-πλοκή της από την Wikipedia:
«Abandoned by her husband, recovering drug addict Kathy Nicolo, living alone in a small house near the San Francisco Bay Area, ignores eviction notices erroneously sent to her for nonpayment of business taxes. Assuming the misunderstanding was cleared up months ago, she is surprised when Sheriff's Deputy Lester Burdon arrives to forcibly evict her. Telling Kathy that her home is to be auctioned off, Burdon feels sympathy for her, helps her move out and advises her to seek legal assistance to regain her house.
A former Imperial Iranian Army Colonel Massoud Amir Behrani who fled his homeland with his family, now lives in the Bay Area working multiple menial jobs. Living beyond his means, he maintains the façade of a respectable businessman so as not to shame his wife Nadereh, son Esmail, and daughter Soraya.
Seeing the auction of Kathy's house in the newspaper, he buys it for a quarter of its actual value, intending to improve and sell the house. Meanwhile, Kathy is evicted from the motel she is staying in. Having nowhere else to go, she spends the night in her car outside her home. The next morning Kathy is angered to see her house being renovated and confronts the workers, injuring her foot. Nadereh and Esmail treat her wound, but her jealousy at seeing how the Behranis have settled in only makes her more determined to get her house back.
Taking Lester's advice, Kathy finds an attorney who assures her that because of the county's mistake, they will return Massoud's money and the house will be restored to her. Massoud, having already spent money on improving the house, is unwilling to accept anything less than the much higher appraised value of the property, which the county refuses to pay. Informed that her only option is to sue the county, Kathy instead tries to convince Massoud to sell back the house for what he paid by telling him she and her brother inherited it from their father. Massoud refuses and angrily forces Kathy back into her car.
Desperate for help, Kathy seeks out Lester and seduces him into abandoning his wife and children and becoming her protector. Using a pseudonym, Lester confronts Massoud and threatens to have him deported if he refuses to sell the house back to the county. Massoud reports this to the police and identifies Lester from a photo, resulting in a reprimand by internal affairs, and gives Kathy a furious warning to back off and leave him and his family alone. Now aware that Lester is in trouble, Kathy calls her brother Frank, but cannot bring herself to admit that she is homeless, and he is unable to help her.
Despondent, Kathy first considers driving to the house and burning it, but after becoming drunk attempts suicide in the driveway with Lester's sidearm instead. Massoud finds her in her car drunkenly unable to discharge the gun, and brings her inside. Kathy again tries to kill herself with pills, but Nadereh saves her by inducing her to vomit. As she and her husband carry Kathy to the bedroom, Lester breaks into the house, retrieves his sidearm, sees Kathy unconscious, and locks the Behranis in their own bathroom, refusing to let them out until Massoud agrees to relinquish the house. Massoud eventually offers to sell the house back to the county for the price he paid and will give Kathy the money in exchange for her putting the house in his name. Lester agrees to take Massoud and Esmail to the county office to finalize the transaction, and Kathy reluctantly goes along with the plan.
Outside the office, Lester begins to manhandle Massoud and Esmail seizes Lester's gun and aims it at him. Massoud grabs hold of Lester and screams for help, drawing the attention of nearby police officers who misinterpret the situation and shoot Esmail. Massoud is arrested but is released after Lester confesses, and is incarcerated.
Massoud rushes to the hospital and while he is there he prays, begging God to save his son and vowing to make whatever changes he needs to in his life. But he finds his son did not survive. Distraught and grief-stricken, Massoud goes home and, believing they have nothing left to live for, kills Nadereh by lacing her tea with pills. He then dons his old military uniform, tapes a plastic dust cover over his head, and asphyxiates himself while clutching his wife's hand. Kathy eventually discovers the couple and frantically attempts to resuscitate Massoud but she is too late. As the bodies of Massoud and Nadereh are taken away by paramedics, a policeman asks Kathy if the house is hers. After a long pause, she quietly replies, "No, it's not my house."».

Ο Μασούντ είναι υπεύθυνος, εργατικός, δίκαιος με τον τρόπο του, πατριαρχικός, επιθετικός, προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την τελευταία ευκαιρία που του παρουσιάζεται ώστε να σώσει λίγα από τα χαμένα για τον εαυτό του και την οικογένειά του.

Η Κάθι, από την άλλη, ληθαργική στην αρχή, αφημένη και εγκαταλειμμένη, ενεργοποιείται μέσα από αυτό το ίδιο το δραματικό συμβάν της κατάσχεσης του πατρικού της σπιτιού. Αρχίζει να ξαναβρίσκει τον εαυτό της, ή έστω κάποιες κακές πλευρές του, ερωτεύεται, τον λάθος όμως άνθρωπο, και έτσι υποχωρεί προς πράξεις αυτοκαταστροφής. 

Ο βοηθός σερίφη, ο Λέστερ, θα είναι ο καταλύτης της δράσης, το μοιραίο πρόσωπο, που με τις δικές του ατυχείς ενέργειες θα ‘λυθεί’ το δράμα – με άσχημες συνέπειες για όλα τα συμβαλλόμενα μέλη. 
  
Η ταινία σχολιάζει και ενίοτε υπογραμμίζει τα εγκληματικά λάθη της γραφειοκρατίας, με ανυπολόγιστο κόστος στην ψυχική και σωματική ζωή των ανθρώπων, την απάθεια και αργή διαδικασία ή και κωλυσιεργία του δικαστικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης, τη διαφθορά στην αστυνομία, όπου ο εκπρόσωπος του νόμου παρανομεί και σπέρνει την δυστυχία και τον θάνατο. Με άλλα λόγια, πώς οι δομές επεμβαίνουν και επικαθορίζουν τη δράση και τις ζωές των ατόμων. Τ άτομα συλλαμβάνονται σε αυτό το πυκνό δίχτυ των εξουσιαστικών δομών και σχέσεων και πράττουν σύμφωνα με τα νοητικά σχήματα και τους κοινωνικούς κώδικες και αξίες, με τους οποίους έχουν κοινωνικοποιηθεί. Από την άλλη, όμως, τα άτομα δεν είναι ανεύθυνες μαριονέτες, αλλά είναι υπεύθυνα όντα και οι δράσεις και διαντιδράσεις τους με την κοινωνική πραγματικότητα μέσα από πράξεις, παραλείψεις και  συμπεριφορές έχουν υλικές και άλλες συνέπειες. 

Το σενάριο αναπτύσσεται με δυαδικές σχέσεις και αντιθέσεις "όπου οι έννοιες του καλού και του κακού είναι απολύτως σχετικές όταν αποκτούμε ολοκληρωμένη εικόνα των ηρώων". Πρόκειται για μια ταινία αλληγορική, που κρατά το ενδιαφέρον από το πρώτο πλάνο ως το (κάπως μελοδραματικό) τελευταίο.

Κλείνοντας, παραθέτω έναν δραματικό διάλογο, που θεωρώ ότι τοποθετεί σε μια πολιτισμική βάση (εμείς - αυτοί) το νόημα της σύγκρουσης των δύο πρωταγωνιστών ως μέρος της σύγκρουσης δύο πολιτισμών:
Esmail: Why did that man say we would be deported?
Behrani: I don't know. But we are American citizens. We own this house. They can do nothing to us now.
Esmail: I feel bad for that lady, Baba-jan.
Behrani: The woman's house was taken from her because she did not pay her taxes. That happens when one is not responsible.
Esmail: But...
Behrani: Do you understand? Do not feel bad. Americans they do not deserve what they have. They have the eyes of small children who are forever looking for the next source of distraction, entertainment, sweet taste in the mouth. We are not like them. We know rich opportunities when we see them and do not throw away God's blessing.

Πληροφορίες

Directed by
Produced by
Screenplay by
Based on
Starring
Music by
Cinematography
Edited by
Production
company
  • Bisgrove Entertainment
  • Cobalt Media Group
Distributed by
Release date
  • December 19, 2003
Running time
124 minutes[1]
Country
United States
Language
English
Persian
Budget
$16.5 million[2]
Box office
$16,942,795[2]
 

Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2017

[διψασμένα για ουρανό]

τα μάτια σου δυο άγριες αστραπές
στον κόκκινο ουρανό
τα μάτια μου δυο μαύρα σύννεφα
διψασμένα
τρελά και διψασμένα
για ουρανό

Σάββατο 25 Νοεμβρίου 2017

Πάψετε πιά (Κώστας Ουράνης)


Πάψετε πια να εκπέμπετε το σήμα του κινδύνου,
τους γόους της υστερικής σειρήνας σταματήστε,
κι αφήστε το πηδάλιο στις τρικυμίας τα χέρια!
Το πιο φριχτό ναυάγιο θα ήταν να σωθούμε!


Τι; Πάλι να γυρίσουμε στην βαρετήν Ιθάκη,
στις μίζερες τις έγνοιες μας και τις φτηνές χαρές μας,
και στην πιστή τη σύντροφο, που σαν ιστόν αράχνης
ύφαινε την αγάπη της γύρω από τη ζωή μας;


Πάλι να ξέρουμε από πριν το αύριο τι θάναι
και να μη νοιώθουμε καμμιά λαχτάρα ν’ ανατέλλει;
Πάλι σαν τους ανήλιαστους καρπούς, που μαραζώνουν
και πέφτουν σάπιοι καταγής, να μοιάζουν τα όνειρά μας;


Η τόλμη αφού μας έλλειψε – και θα μας λείπει πάντα! –
να βγούμε μόνοι απ’τη στενή και τη στρωτή μας κοίτη,
κ’ ελεύθεροι, σαν άνθρωποι στη χαραυγή του κόσμου,
τους άγνωστους να πάρουμε και τους μεγάλους δρόμους
μ’ανάλαφρη περπατησιά σαν του πουλιού στο χώμα
και την ψυχή μας ριγηλή σα φυλλωσιά στην αύρα,
τουλάχιστο ας μη χάσουμε την ευκαιρία τώρα
το παίγνιο να γίνουμε των άγριων των κυμάτων –


κι όπου το φέρει! Ως πλόκαμοι μπορούν να μας τραβήξουν
τα κύματα της θάλασσας τα σκοτεινά τα βύθη,
μα και μπορούν στη φόρα τους να μας σηκώσουν τόσο
ψηλά, που με το μέτωπο ν’αγγίξουμε τ’ αστέρια!..
Κώστας Ουράνης, 1944

Παρασκευή 24 Νοεμβρίου 2017

Οχύρωση στον εθνικισμό, εναγκαλισμός του κοσμοπολιτισμού ή κάτι άλλο/διαφορετικό/νέο;





Η διεθνής επανάσταση των προλετάριων δεν έγινε ποτέ.
Αντίθετα, αυτή που πραγματοποιήθηκε ήταν η παγκόσμια επανάσταση του κεφαλαίου.
Το κεφάλαιο έσπασε τα σύνορα και ταξιδεύει αποδεσμευμένο «στον χώρο των ροών», για να θυμηθώ τον Μπάουμαν, και των ανταλλαγών, δηλαδή πάνω και πέρα από έθνη, κράτη, θρησκείες, φυλές, ιδέες και ιδεολογίες.
Αναζητά περιοχές με τους πιο χαμηλούς μισθούς, ελάχιστη φορολόγηση και μέγιστη κερδοφορία.
Μοχλός της παγκοσμιοποίησης οι μεγάλες εταιρίες που διαθέτουν τεράστια ευελιξία κινήσεων στην παγκόσμια αγορά, είναι αποκεντρωμένες και ανήκουν μόνο στους επενδυτές τους (Ντάνλαπ, στο Γιαλκέτσης, 2012: 560).
Η παγκοσμιοποίηση εκφράζεται από μια μόνο ενιαία πολιτική: τη «συναίνεση της Ουάσιγκτον» (Williamson, 1997), δηλαδή τον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος εκφράζει την ελευθερία κινήσεων του κεφαλαίου και, ταυτόχρονα, επηρεάζει κουλτούρες, θεσμούς και πολιτικές.
Φαίνεται λοιπόν ότι ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός κέρδισε τον διεθνικό σοσιαλισμό –φυσικά διαμορφώνοντας μια αποκεντρωμένη διεθνική καπιταλιστική τάξη και μια παγκόσμια κουλτούρα κατανάλωσης (Sklair, 2002)
Ωστόσο, σε αυτό το αρρύθμιστο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον κάποιοι κερδίζουν παρασιτικά (πολλά) και άλλοι, οι ξενιστές, χάνουν (πολλά).
Καταρχάς, κερδίζουν τα εταιρικά- κράτη της Δύσης, του σκληρού πυρήνα της παγκοσμιοποίησης, τα πρώην αποικιοκρατικά κράτη –ίσως υπό αυτό το πρίσμα η παγκοσμιοποίηση να είναι μια μορφή της αποικιοποίησης στον 21ου αιώνα.
Κερδίζουν επίσης και άτομα. Λίγα.
Από την άλλη όμως χάνουν αδύναμα κράτη, εθνότητες και ολόκληρες κοινωνικές τάξεις, μικροαστοί και προλετάριοι.
Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν παράγει πλούτο για τους λίγους και κοινωνική ανισότητα, φτώχεια και εξαθλίωση, τρόμο και απόγνωση για τους πολλούς.
Το κράτος, η πολιτική, είναι ευάλωτο στην ισχύ, την οικονομία. Ο παρεμβατικός και ρυθμιστικός του ρόλος ολοένα αποδυναμώνεται και έτσι διαβρώνεται η κυριαρχία του στα πεδία της οικονομίας και της κοινωνίας, απεμπολώντας ζωτικά πεδία των λειτουργιών του στις εταιρίες.
Η ρητορική των εταιριών περί οικονομικής αναγκαιότητας και κοινωνίας της αγοράς επικυρώνει τη διαίρεση κρατών και κοινωνιών σε «κερδισμένους» και «χαμένους».
Ο εταιρικός λόγος αντανακλά και συγκροτεί μια ιστορική και κοινωνική συνθήκη, η οποία αναφέρεται «σε τελική ανάλυση» στην πολιτική.
Και σε αυτό το πεδίο, στο πεδίο της πολιτικής, στην προτεραιότητα του πολιτικού, πρέπει να επικεντρωθεί η δράση των «χαμένων» της παγκοσμιοποίησης.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα μεσοαστικά στρώματα και οι εργαζόμενες μάζες κάθε χώρας (αλλά και χωρών του σκληρού πυρήνα) που πλήττονται από τη ροή του κεφαλαίου σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης βρίσκονται μπροστά σε ένα ενδοιαστικό δίλημμα: μήπως πρέπει να ενισχύσουν και ενδυναμώσουν το έθνος-κράτος ως αντίσταση στην επέλαση της κεφαλαιοκρατικής παγκοσμιοποίησης, διαμορφώνοντας περίκλειστα σύνορα και περιχαρακωμένες κοινότητες  ή μήπως πρέπει να διαμορφώσουν μια υπερεθνική και κοσμοπολιτική διακυβέρνηση; Και πια κατεύθυνση, ποιο το πολιτικό στίγμα αυτής της διακυβέρνησης; Φυσικά, κανένα δίλημμα δεν είναι ποτέ δίλημμα. Μπορεί εύκολα να γίνει τρίλημμα ή τετράλημμα κτλ. Π.χ. μήπως θα μπορούσε να υπάρξει ένας άλλος τρίτος δρόμος, μια εναλλακτική διαδρομή ή μήπως θα μπορούσε να γίνει μια προσπάθεια εξισορρόπησης και συναίνεσης ανάμεσα στο έθνος-κράτος και σε υπερεθνικούς θεσμούς;
Τα διακυβεύματα είναι πολλά και κρίσιμα. Θα προσπαθήσω να τα κωδικοποιήσω σε μορφή ερωτημάτων.
Πρώτον: Η κοινωνία της αγοράς και ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι φυσικές και αναπότρεπτες αλήθειες ή πολιτικές, δηλαδή ιστορικές και κοινωνικές, ενδεχομενικές, κατασκευές, οι οποίες αποτυπώνουν τον συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων τη δεδομένη στιγμή; Και αν είναι έτσι, οφείλουμε να τις αλλάξουμε και προς πια κατεύθυνση;
Δεύτερον: Υπάρχει περίπτωση επιστροφής στην περιχαράκωση, στην ασφυκτική στασιμότητα και στον απομονωτισμό των εθνών-κρατών; Ή βρισκόμαστε ήδη σε μια κοσμοπολιτική συνθήκη, κατά Μπεκ, και θα πρέπει να διερωτηθούμε για το ποιοι θεσμοί θα πρέπει να την συγκροτούν; 
Τρίτον: Πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί μια εναλλακτική παγκοσμιοποίηση ώστε να κατασκευάσει ισορροπίες και συναινέσεις ανάμεσα στο τοπικό-εθνοτικό (πολιτισμική ομοιομορφία) και στο παγκόσμιο (πολιτισμικός ανομοιομορφισμός);
Τέταρτον: Πώς τα μεσοαστικά στρώματα και οι εργατικές μάζες θα μπορέσουν να μην «ηττηθούν» σε αυτόν τον κατά Μπάουμαν εδαφικό πόλεμο;
Πέμπτον: Με ποιους τρόπους τα μεσοαστικά στρώματα και οι εργατικές μάζες θα μπορούσαν μέσω της απεδαφικοποίησης που προωθεί το παγκόσμιο κεφάλαιο να διαμορφώσουν συνθήκες ρήξης και ανατροπής, οι οποίες να οδηγήσουν σε μια κοινωνική επανάσταση;
Έκτον: Ποιο και τι μπορεί να είναι αυτό το διαφορετικό/άλλο/νέο που θα προκύψει μέσα από αυτές τις παγκοσμιοποιητικές συνθήκες ρήξης και απεδαφικοποιητικές διαδικασίες ανατροπής και ποια θα είναι η διαφορετική πολιτική ατζέντα ιεράρχησης θεμάτων που θα θέσει;

Αναφορές
Bauman, Z. (1998). Globalization: The Human Consequences. NY: Columbia University Press.
Beck, U. (2000). What is Globalization? Cambridge: Polity Press. 
Γιαλκέτσης, Θ. (2012). Σημειωματάριο ιδεών. Αθήνα: Πόλις.
Sklair, L. (2002). Globalization: Capitalism and Its Alternatives. Oxford: Oxford University Press.
Williamson, J. (1997. The Washington Consensus Reassessed. In L. Emmerij (Ed.), Economic and Social Development into the XXI Century (pp. 48 – 61). Washington, D.C.: Inter American Development Bank
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...