Οχύρωση στον εθνικισμό, εναγκαλισμός του κοσμοπολιτισμού ή κάτι άλλο/διαφορετικό/νέο;

Η διεθνής επανάσταση των προλετάριων δεν έγινε ποτέ.

Αντίθετα, αυτή που πραγματοποιήθηκε ήταν η παγκόσμια επανάσταση του κεφαλαίου.

Το κεφάλαιο έσπασε τα σύνορα και ταξιδεύει αποδεσμευμένο «στον χώρο των ροών», για να θυμηθώ τον Μπάουμαν, και των ανταλλαγών, δηλαδή πάνω και πέρα από έθνη, κράτη, θρησκείες, φυλές, ιδέες και ιδεολογίες.

Αναζητά περιοχές με τους πιο χαμηλούς μισθούς, ελάχιστη φορολόγηση και μέγιστη κερδοφορία.

Μοχλός της παγκοσμιοποίησης οι μεγάλες εταιρίες που διαθέτουν τεράστια ευελιξία κινήσεων στην παγκόσμια αγορά, είναι αποκεντρωμένες και ανήκουν μόνο στους επενδυτές τους (Ντάνλαπ, στο Γιαλκέτσης, 2012: 560).

Η παγκοσμιοποίηση εκφράζεται από μια μόνο ενιαία πολιτική: τη «συναίνεση της Ουάσιγκτον» (Williamson, 1997), δηλαδή τον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος εκφράζει την ελευθερία κινήσεων του κεφαλαίου και, ταυτόχρονα, επηρεάζει κουλτούρες, θεσμούς και πολιτικές.

Φαίνεται λοιπόν ότι ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός κέρδισε τον διεθνικό σοσιαλισμό –φυσικά διαμορφώνοντας μια αποκεντρωμένη διεθνική καπιταλιστική τάξη και μια παγκόσμια κουλτούρα κατανάλωσης (Sklair, 2002)

Ωστόσο, σε αυτό το αρρύθμιστο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον κάποιοι κερδίζουν παρασιτικά (πολλά) και άλλοι, οι ξενιστές, χάνουν (πολλά).

Καταρχάς, κερδίζουν τα εταιρικά- κράτη της Δύσης, του σκληρού πυρήνα της παγκοσμιοποίησης, τα πρώην αποικιοκρατικά κράτη –ίσως υπό αυτό το πρίσμα η παγκοσμιοποίηση να είναι μια μορφή της αποικιοποίησης στον 21^ου αιώνα.

Κερδίζουν επίσης και άτομα. Λίγα.

Από την άλλη όμως χάνουν αδύναμα κράτη, εθνότητες και ολόκληρες κοινωνικές τάξεις, μικροαστοί και προλετάριοι.

Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν παράγει πλούτο για τους λίγους και κοινωνική ανισότητα, φτώχεια και εξαθλίωση, τρόμο και απόγνωση για τους πολλούς.

Το κράτος, η πολιτική, είναι ευάλωτο στην ισχύ, την οικονομία. Ο παρεμβατικός και ρυθμιστικός του ρόλος ολοένα αποδυναμώνεται και έτσι διαβρώνεται η κυριαρχία του στα πεδία της οικονομίας και της κοινωνίας, απεμπολώντας ζωτικά πεδία των λειτουργιών του στις εταιρίες.

Η ρητορική των εταιριών περί οικονομικής αναγκαιότητας και κοινωνίας της αγοράς επικυρώνει τη διαίρεση κρατών και κοινωνιών σε «κερδισμένους» και «χαμένους».

Ο εταιρικός λόγος αντανακλά και συγκροτεί μια ιστορική και κοινωνική συνθήκη, η οποία αναφέρεται «σε τελική ανάλυση» στην πολιτική.

Και σε αυτό το πεδίο, στο πεδίο της πολιτικής, στην προτεραιότητα του πολιτικού, πρέπει να επικεντρωθεί η δράση των «χαμένων» της παγκοσμιοποίησης.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα μεσοαστικά στρώματα και οι εργαζόμενες μάζες κάθε χώρας (αλλά και χωρών του σκληρού πυρήνα) που πλήττονται από τη ροή του κεφαλαίου σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης βρίσκονται μπροστά σε ένα ενδοιαστικό δίλημμα: μήπως πρέπει να ενισχύσουν και ενδυναμώσουν το έθνος-κράτος ως αντίσταση στην επέλαση της κεφαλαιοκρατικής παγκοσμιοποίησης, διαμορφώνοντας περίκλειστα σύνορα και περιχαρακωμένες κοινότητες  ή μήπως πρέπει να διαμορφώσουν μια υπερεθνική και κοσμοπολιτική διακυβέρνηση; Και πια κατεύθυνση, ποιο το πολιτικό στίγμα αυτής της διακυβέρνησης; Φυσικά, κανένα δίλημμα δεν είναι ποτέ δίλημμα. Μπορεί εύκολα να γίνει τρίλημμα ή τετράλημμα κτλ. Π.χ. μήπως θα μπορούσε να υπάρξει ένας άλλος τρίτος δρόμος, μια εναλλακτική διαδρομή ή μήπως θα μπορούσε να γίνει μια προσπάθεια εξισορρόπησης και συναίνεσης ανάμεσα στο έθνος-κράτος και σε υπερεθνικούς θεσμούς;

Τα διακυβεύματα είναι πολλά και κρίσιμα. Θα προσπαθήσω να τα κωδικοποιήσω σε μορφή ερωτημάτων.

Πρώτον: Η κοινωνία της αγοράς και ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι φυσικές και αναπότρεπτες αλήθειες ή πολιτικές, δηλαδή ιστορικές και κοινωνικές, ενδεχομενικές, κατασκευές, οι οποίες αποτυπώνουν τον συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων τη δεδομένη στιγμή; Και αν είναι έτσι, οφείλουμε να τις αλλάξουμε και προς πια κατεύθυνση;

Δεύτερον: Υπάρχει περίπτωση επιστροφής στην περιχαράκωση, στην ασφυκτική στασιμότητα και στον απομονωτισμό των εθνών-κρατών; Ή βρισκόμαστε ήδη σε μια κοσμοπολιτική συνθήκη, κατά Μπεκ, και θα πρέπει να διερωτηθούμε για το ποιοι θεσμοί θα πρέπει να την συγκροτούν; 

Τρίτον: Πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί μια εναλλακτική παγκοσμιοποίηση ώστε να κατασκευάσει ισορροπίες και συναινέσεις ανάμεσα στο τοπικό-εθνοτικό (πολιτισμική ομοιομορφία) και στο παγκόσμιο (πολιτισμικός ανομοιομορφισμός);

Τέταρτον: Πώς τα μεσοαστικά στρώματα και οι εργατικές μάζες θα μπορέσουν να μην «ηττηθούν» σε αυτόν τον κατά Μπάουμαν εδαφικό πόλεμο;

Πέμπτον: Με ποιους τρόπους τα μεσοαστικά στρώματα και οι εργατικές μάζες θα μπορούσαν μέσω της απεδαφικοποίησης που προωθεί το παγκόσμιο κεφάλαιο να διαμορφώσουν συνθήκες ρήξης και ανατροπής, οι οποίες να οδηγήσουν σε μια κοινωνική επανάσταση;

Έκτον: Ποιο και τι μπορεί να είναι αυτό το διαφορετικό/άλλο/νέο που θα προκύψει μέσα από αυτές τις παγκοσμιοποιητικές συνθήκες ρήξης και απεδαφικοποιητικές διαδικασίες ανατροπής και ποια θα είναι η διαφορετική πολιτική ατζέντα ιεράρχησης θεμάτων που θα θέσει;

Αναφορές

Bauman, Z. (1998). Globalization: The Human Consequences. NY: Columbia University Press.
Beck, U. (2000). What is Globalization? Cambridge: Polity Press. 

Γιαλκέτσης, Θ. (2012). Σημειωματάριο ιδεών. Αθήνα: Πόλις.

Sklair, L. (2002). Globalization: Capitalism and Its Alternatives. Oxford: Oxford University Press.

Williamson, J. (1997. The Washington Consensus Reassessed. In L. Emmerij (Ed.), Economic and Social Development into the XXI Century (pp. 48 – 61). Washington, D.C.: Inter American Development Bank