Υπομνήματα: Τ' απομεινάρια μιας μέρας

Τρίτη 12 Μαρτίου 2013

Τ' απομεινάρια μιας μέρας

Καζούο Ισιγκούρο, Τ’ απομεινάρια μιας μέρας. Μτφρ. Γ. Κοβαλένκο. Αθήνα: Καστανιώτης 1993.

Τρία είναι τα θέματα του βιβλίου: ο επαγγελματισμός του Στίβενς, η αφοσίωσή του στο λόρδο Ντάρλινγκτον και η απώλεια μιας αγάπης, εξαιτίας των δύο προηγούμενων.

Το καλοκαίρι του 1956 ο μπάτλερ της οικίας Ντάρλινγκτον αποφασίζει, ύστερα από παρότρυνση του νέου ιδιοκτήτη της, του κ. Φάραντεϊ, να κάμψει τις όποιες αντιρρήσεις του και να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι αναψυχής στη δυτική χώρα. Στην απόφασή του να πραγματοποιήσει αυτό τα ταξίδι, εγκαταλείποντας έστω και για λίγες ημέρες την οικία Ντάρλινγκτον, στην οποία εργάζεται για περισσότερα από 30 χρόνια, σημαντικό ρόλο παίζει μια επιστολή που έλαβε από την πρώην οικονόμο της οικίας Ντάρλινγκτον, τη δ. Κέντον. Σε αυτή την επιστολή αντιλαμβάνεται κάποια υπονοούμενα για την επιθυμία της δ. Κέντον να επιστρέψει στην οικία Ντάρλινγκτον. Συνεπώς, καταστρώνει αυτό το ταξίδι με σκοπό να διερευνήσει την επιθυμία της αυτή.

Πρόκειται για ένα μοναχικό ταξίδι με αυτοκίνητο, τον Ιούλιο του 1956, τον Ιούλιο της κρίσης του Σουέζ, ένα οδοιπορικό αναψυχής:

[…]το αγγλικό τοπίο –έτσι τουλάχιστον όπως το είδα σήμερα το πρωί- έχει μια ποιότητα που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να έχουν τα τοπία άλλων χωρών, όσο εντυπωσιακά κι αν είναι σε πρώτη όψη. Πιστεύω ότι είναι μια ποιότητα που κάνει το αγγλικό τοπίο ξέχωρο για κάθε αντικειμενικό παρατηρητή επειδή προσφέρει την πιο βαθιά ίσως ικανοποίηση του κόσμου, και η ποιότητα αυτή μπορεί να συνοψισθεί καλύτερα με τη λέξη ‘μεγαλοπρέπεια’

αλλά και ένα οδοιπορικό ενδοσκόπησης: αναμνήσεις ή αποσπάσματα από αναμνήσεις

μια συγκεκριμένη ανάμνηση με απασχολεί από το πρωί –ή μάλλον ένα κομμάτι μιας ανάμνησης.

Σε ολόκληρο το ταξίδι μέχρι το Λιτλ Κόμπτον, κατοικία της δ. Κέντον, από τη στιγμή που παντρεύτηκε, καμιά 20αριά χρόνια πριν, δεν συμβαίνει απολύτως τίποτα. Ο Στίβενς, ο μπάτλερ, με πολλές αναδρομές στο παρελθόν, κυρίως στο μεσοπόλεμο, αφηγείται την ιστορία της αφοσίωσής του στο λόρδο Ντάρλινγκτον. Αφοσίωση που πηγάζει από τον επαγγελματισμό του Στίβενς. Γιατί σύμφωνα με τα πρότυπά του (όπως τα έχει παραλάβει από τον πατέρα του, μπάτλερ κι αυτός) αυτό που διακρίνει τον ξεχωριστό μπάτλερ είναι η αξιοπρέπεια.

(εδώ)

Τα ερωτήματα που τον απασχολούν είναι: τι είναι ένας καλός μπάτλερ; Είναι κάποιος που διακατέχεται από αξιοπρέπεια σε συνάρτηση με τη θέση του. Και τι είναι αξιοπρέπεια; Να κρύβεις τα συναισθήματά σου, τόσο καλά όσο καλά εκτελείς τα καθήκοντά σου. Ή να αποφεύγεις να αναμετρηθείς μαζί τους.

Κι όμως το έχω προσέξει, κύριε Στίβενς. Δεν θέλετε να έχετε ωραία κορίτσια στο προσωπικό. Υπάρχει περίπτωση να φοβάται ο κύριος Στίβενς μας μήπως διασπασθεί η προσοχή του; Λέτε ο κύριος Στίβενς μας να ‘ναι τελικά από σάρκα και αίμα και να μην έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στον εαυτό του;

Μέσα από την αφήγηση αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης ότι ο αριστοκράτης λόρδος Ντάρλινγκτον ασκούσε μυστική (ερασιτεχνική θα τη χαρακτηρίσει ο Αμερικάνος γερουσιαστής) διπλωματία, η οποία ωφελούσε τα σχέδια των Ναζί. Αυτή η τραγική γνώση σε συνδυασμό με την αποκάλυψη ότι η δ. Κέντον (η κ. Μπεν –πράγματι είναι εντυπωσιακό πως ο κατά τ’ άλλα τυπικότατος κ. Στίβενς λησμονεί ότι η δ. Κέντον ονομάζεται μετά το γάμο της κ. Μπεν) δεν σκοπεύει να διαλύσει το γάμο της, οδηγούν τον κ. Στίβενς σε μια κρίση. Για πρώτη φορά, ο άνθρωπος που σε ολόκληρη τη ζωή του είχε μάθει να κρύβει τα συναισθήματά του ή να βιώνει σιωπηλά τον πόνο (πρόσεξε την έλλειψη αφήγησης από την τέταρτη μέρα το απόγευμα, ημέρα συνάντησης με την κ. Μπεν ως την έκτη μέρα το βράδυ), ξεσπάει σε κλάματα στην προκυμαία του Ουέιμουθ, μπροστά σε έναν ξένο κι αφού του έχει αποκαλύψει την ιδιότητά του.

Το κύριο ερώτημα που θέτει ο μπάτλερ είναι: επειδή ο λόρδος πίστεψε σε κάποιες ιδέες, τους αφοσιώθηκε και τις υπηρέτησε με όλη τη δύναμη της ψυχής του και αυτές, τελικά, αποδείχτηκαν λανθασμένες, αυτό σημαίνει πως πρέπει ο ίδιος να αισθάνεται ενοχή ή ντροπή;

Δεν ήταν κακός άνθρωπος ο λόρδος Ντάρλινγκτον. Τελείως το αντίθετο. Και τουλάχιστον είχε το προνόμιο του ότι μπόρεσε να πει στο τέρμα της ζωής του πως είχε διαπράξει κι αυτός τα δικά του σφάλματα. Ο λόρδος ήταν γενναίος άνθρωπος. Διάλεξε ένα δρόμο στη ζωή, αποδείχθηκε ότι ήταν λανθασμένος, αλλά είναι κάτι που ο ίδιος διάλεξε, αυτό τουλάχιστον μπορεί να το πει. Ενώ εγώ- εγώ δεν μπορώ ούτε αυτό να πω. Βλέπετε, του είχα εμπιστοσύνη. Είχα εμπιστοσύνη στη σοφία του λόρδου. Όλα αυτά τα χρόνια που τον υπηρετούσα πίστευα ότι έκανα κάτι που πραγματικά άξιζε τον κόπο. Εγώ δεν μπορώ να πω ούτε ότι έκανα τα δικά μου λάθη. Και σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς –πού είναι η αξιοπρέπεια σε κάτι σαν κι αυτό;

Παρόλα αυτά, ο κ. Στίβενς, σαν το πουλί που έφυγε για λίγο από το κλουβί, αρχίζει να επιθυμεί να επιστρέψει και πάλι στην οικία Ντάρλινγκτον, ως μέρος από το πακέτο, και να ασκηθεί να αναπτύξει την τέχνη του bantering, που τόσο πολύ αρέσει στο νέο ιδιοκτήτη. Τελικά, η τραγική γνώση που αποκόμισε από το οδοιπορικό του στο αγγλικό τοπίο, αλλά και στην εσωτερική του ενδοχώρα, δε φαίνεται να μπόρεσε να κάμψει τη ‘φυσική’ του κλίση να παραμείνει ένας πιστός υπηρέτης των ανθρώπων εκείνων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ασκούν εξουσία.

Η πρακτική της εξουσίας διαβρώνει το είναι των ανθρώπων, τη σκέψη τους

η σκληρή πραγματικότητα, για ανθρώπους σαν εσάς κι εμένα, είναι ότι δεν έχουμε άλλη εκλογή από το να αφήνουμε τελικά τις τύχες μας στα χέρια μεγάλων προσωπικοτήτων που βρίσκονται στο κέντρο αυτού του κόσμου και ζητούν τις υπηρεσίες μας. Ποιος ο λόγος να στεναχωριέται κανείς για το τι μπορούσε ή δεν μπορούσε να κάνει, ώστε να ελέγξει την πορεία που πήρε η ζωή του; […] Κι αν ορισμένοι από μας είναι έτοιμοι να θυσιάσουν πολλά στη ζωή τους για μια τέτοια φιλοδοξία, αυτό από μόνο του, όποια κι αν είναι η τελική έκβαση, δεν αρκεί για να αισθάνονται περήφανοι κι ευχαριστημένοι;