Πώς πρέπει να διαβάζουμε

Αντιγράφω το μέρος από το πρώτο μάθημα του Κ. Σωτηρίου στην "Κεντρική Κομματική Σχολή 'Δημήτρης Γληνός'" του ΚΚΕ το 1946 με τίτλο: Πώς πρέπει να διαβάζουμε, το οποίο αφορά στην τεχνική του διαβάσματος.

[...]

(Για την τεχνική στο διάβασμα, συσταίνω θερμά το «διάγραμμα» της ομιλίας του μεγάλου μας δάσκαλου Δημήτρη Γληνού για το θέμα «πως πρέπει να διαβάζουμε» και την τεχνική της μελέτης, που ανάπτυξε ο Γληνός στους σπουδαστές και φοιτητές. Και τα δυό βρίσκονται στον τόμο: «Στη μνήμη του Δημήτρη Γληνού» το πρώτο σελ. 157 και το β! σελίδες 86-93)

α! Το προπαρασκευαστικό στάδιο – ψυχολογική προετοιμασία για το διάβασμα ενός βιβλίου

Είναι πολύ σκόπιμο, απαραίτητο, θα έλεγα, να προετοιμάσω τον εαυτό μου για την κριτική μελέτη ενός βιβλίου. Είναι απαραίτητο δηλαδή να ξυπνήσω και να κρατώ ζωντανό το ενδιαφέρο μου, να βοηθήσω τον εαυτό μου να συγκεντρώσει την προσοχή, και να προετοιμάσω τον εαυτό μου να κατανοήσει το περιεχόμενο του βιβλίου, και να προετοιμαστώ για την κριτική, για το ενεργητικό δούλεμα, για τη συζήτηση, όπως είπα, με τον συγγραφέα. για να προετοιμάσω λοιπόν ψυχολογικά τον εαυτό μου:

1. Πρέπει να μ’ απασχολήσει ο συγγραφέας και ο τίτλος του βιβλίου, πριν ακόμη ανοίξω το βιβλίο. Πρέπει πρώτα να φέρω στο μυαλό μου, τι ξέρω (τι έχω διαβάσει) για το συγγραφέα (αν είναι σοβαρός επιστήμονας, αν είναι προοδευτικός ή όχι κ.τ.λ.). Πρέπει έπειτα να σκεφτώ επάνω στο θέμα που πραγματεύεται ο συγγραφέας (στον τίτλο του βιβλίου). Να φέρω στο μυαλό μου τι ξέρω εγώ για το θέμα αυτό, και να σκεφτώ τι θα έγραφα εγώ, πως θα το ανέπτυσσα.

Μ’ αυτό τον τρόπο κινώ το ενδιαφέρο μου, και έχω πρόχειρες «προσλαμβάνουσες» όπως τις λένε, παραστάσεις.

Αφού τα καλοσκεφτώ αυτά,

2. Ανοίγω το βιβλίο: και πηγαίνω κατευθείαν στον πίνακα των περιεχομένων. Έχω έτσι την πρώτη συνάντηση με τον συγγραφέα, και αρχίζω μαζί του την πρώτη γενική συζήτηση: Δηλαδή: Βλέπω και κρίνω, αν με ικανοποιεί η αρχιτεχτονική του βιβλίου, «η διάρθρωση της ύλης». Βλέπω και κρίνω, αν παραλείπει άλλα σημεία (ενότητες), αν είναι καλά (με ειρμό, με συνακολουθία) βαλμένα, αν και ποια ελαττώματα, κατά την κρίση μου, παρουσιάζει. Με την μελέτη του πίνακα των περιεχομένων, προετοιμάζομαι ακόμη καλύτερα για το κριτικό διάβασμα του βιβλίου.

3. Προχωρώ ακόμη ένα βήμα στην προετοιμασία μου. διαβάζω τώρα πολύ προσεχτικά τον πρόλογο και την εισαγωγή (αν υπάρχει). Ο πρόλογος και η εισαγωγή θα με κατατοπίσουν ακόμη περισσότερο. Εκεί θα ιδώ καλύτερα το θέμα που πραγματεύεται, ο συγγραφέας, θα ιδώ γιατί το διάλεξε, τι σκοπούς επιδιώκει, τι δυσκολίες βρήκε, ποια είναι η γενική κατευθυντήρια γραμμή του, και μέσα σε ποιες συνθήκες, το έγραψε. Στη δεύτερη τούτη συνάντησή μου με το συγγραφέα, θα συζητήσω για όλα αυτά μαζί του, και θα κρίνω, θα βγάλω τα συμπεράσματα και τις παρατηρήσεις μου. Πατώ λοιπόν έτσι σε σταθερότερο έδαφος, γιατί στον πρόλογο και εισαγωγή, ο συγγραφέας, πρέπει να μας ειπεί και την κατευθυντήρια γραμμή, και την κεντρική ιδέα του βιβλίου.

β! Πρώτο διάβασμα του βιβλίου

Αφού έτσι προετοιμαστώ προχωρώ στο πρώτο διάβασμα του βιβλίου: Στο δεύτερο τούτο στάδιο μ’ ενδιαφέρουν κυρίως δυό πράματα: η κατανόηση του περιεχομένου, και η πρώτη αντίδραση (οι πρώτοι ερεθισμοί) που μου γεννάει το βιβλίο.

1. Η κατανόηση: Θα διαβάζω όχι τρέχοντας, αργά, προσεχτικά γι να καταλάβω τι λέει το βιβλίο. Απαραίτητο είναι για την κατανόηση: πρώτα να καταλάβω καλά τη σημασία κάθε λέξης, κάθε όρου επιστημονικού. Επομένως έχω την υποχρέωση για κάθε άγνωστη ή δυσκολονόητη λέξη να ανοίγω το αρμόδιο λεξικό. Και αν έναν όρο δεν τον καλοκατάλαβα θα προστρέξω στα αντίστοιχα ειδικά λεξικά (φιλοσοφικό, ιατρικό κ.τ.λ.) και θα ρωτήσω ειδικούς επιστήμονες προσωπικά ή με επιστολή, να μου τον εξηγήσουν (ποτέ να μη προσπερνούμε έναν επιστημονικό όρο χωρίς να τον έχουμε καταλάβει καλά. Αδύνατο τότε να κατανοήσουμε το περιεχόμενο).

Δεύτερο: Πρέπει να καταλάβω καλά και τα νοήματα του συγγραφέα, (όχι μόνο τη γλώσσα). Όταν ο συγγραφέας είναι καλός, και γράφει καθαρά, με σαφήνεια (απαραίτητο για κάθε συγγραφέα) το πράμα είναι εύκολο. Υπάρχουν όμως και πολλοί συγγραφείς σκοτεινοί. Χρειάζεται τότε κόπος για να συλλάβουμε τα νοήματά του. Μα δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Γιατί αν δεν καταλάβουμε τα νοήματα,(περιττό και να διαβάσουμε το βιβλίο) θα γίνει σωστή σαλάτα μέσα μας.

2. Είναι φυσικό, την ώρα που διαβάζω το βιβλίο, και όπως το διαβάζω, να γεννηθούν μέσα μου λίγοι ή πολλοί ερεθισμοί. Πάντα κρατώ στο χέρι μου ένα μολύβι, και τους σημειώνω τους ερεθισμούς αυτούς στο περιθώριο του βιβλίου –(φυσικά αν είναι δικό μου. Αν είναι ξένο, τους σημειώνω πολύ ελαφρά με μαύρο μαλακό μολύβι, και στο δεύτερο διάβασμα, που θα κάνω την αποδελτίωση, τους σβύνω). Σημειώνω λοιπόν στο περιθώριο με ορισμένα σημάδια: Αν μ’ αρέσει κάτι, βάζω ένα σταυρό. Αν μ’ αρέσει πολύ βάζω δυό σταυρούς. Αν μου γεννάει κάποια απορία βάζω ένα ερωτηματικό. Αν το επιχείρημα του συγγραφέα, ή κάποια θεωρία του ή  κάποια ερμηνεία του δεν τα βρίσκω σωστά, βάζω ένα θαυμαστικό και γράφω δίπλα με πολύ λίγα λόγια τις αντιρρήσεις μου. και ακόμη, όπως το διαβάζω το βιβλίο, τις φράσεις που μου αρέσουν πάρα πολύ γιατί είναι ομορφογραμμένες, και ιδιαίτερα τις φράσεις που περικλείουν την ουσία του επιχειρήματος, της ερμηνείας κ.τ.λ. τις υπογραμμίζω  με κόκκινο μολύβι. (Φυσικά ο καθένα μπορεί να χρησιμοποιήσει όποια σημεία θέλει. Πάντα όμως πρέπει να χρησιμοποιεί τα ίδια σημάδια με την ίδια κάθε φορά σημασία). Το πρώτο διάβασμα λοιπόν πρέπει να γίνει κριτικά. Όλα αυτά τα σημάδια, θα μου χρησιμεύσουν πολύ στο δεύτερο διάβασμα, στη δημιουργική επεξεργασία του βιβλίου.

γ! Τρίτο στάδιο: Το συστηματικό, δημιουργικό διάβασμα:

Μετά το πρώτο διάβασμα, το αφήνω το βιβλίο λίγο καιρό, για λίγες ώρες ή μέρες. Για μένα είναι απαραίτητο το μικρό αυτό χρονικό διάστημα. Είναι το στάδιο της ωρίμανσης. Προετοιμάζεται έτσι μέσα στο διάλειμμα αυτό καλύτερα η αφομοίωση και η κριτική επεξεργασία.

Με το δεύτερο, το συστηματικό, δημιουργικό διάβασμα θέλω να κρίνω βαθύτερα και οριστικά, να αφομοιώσω ό,τι αξίζει, και να συγκρατήσω και το περιεχόμενο και την κριτική μου εργασία (την τελειωτική συζήτηση με το συγγραφέα).

Να πως πρέπει να εργαστώ, για να τα πετύχω όλα αυτά.

- Ας πάρουμε για παράδειγμα το βιβλίο του Γληνού «Η τριλογία του πολέμου». Διαβάζω προσεχτικά το πρώτο κεφάλαιο «Το χρέος του σημερινού ανθρώπου να καθορίσει τις ιδέες του για τον πόλεμο». Όπως το διαβάζω, προσέχω στα διάφορα σημεία, που έχω βάλει στο περιθώριο κατά το πρώτο διάβασμα. Τα ελέγχω τα σημάδια αυτά (σταυρούς, ερωτηματικά κ.τ.λ.) αν σωστά τα έβαλα, ή μήπως έκανα κανένα λάθος, αν συμφωνώ δηλαδή. Ό,τι βρίσκω πως δεν είναι σωστά βαλμένο, το διορθώνω (ή το σβύνω). Ξανακάνω λοιπόν την κριτική. ξαναδουλεύω κριτικά το πρώτο κεφάλαιο. Όλη αυτή την εργασία που θα την εμπιστευτώ; Στη μνήμη μου; Όσο καλή κι αν είναι, αδύνατο η μνήμη μου να συγκρατήσει όλα όσα διαβάζω. Γι αυτό είναι ανάγκη να σημειώσω περιληπτικά και το περιεχόμενο και τις κριτικές μου παρατηρήσεις. Ώστε απαραίτητη η αποδελτίωση.

Με τον ίδιο τρόπο δουλεύω το δεύτερο, το τρίτο….κεφάλαιο, ολόκληρο το βιβλίο. Όταν το τελειώσω ολόκληρο το βιβλίο, κάνω τώρα την τελειωτική δημιουργική επεξεργασία: Έχω μπροστά μου όλα τα δελτία που κράτησα τις σημειώσεις μου. καθορίζω τώρα την κεντρική ιδέα του βιβλίου, τον πυρήνα της ουσίας του περιεχομένου, και τα σπουδαιότερα επιχειρήματα (ή το σπουδαιότερο υλικό που χτίζει την κεντρική ιδέα) και κάνω την τελειωτική κρίση για την αξία του βιβλίου. Αυτό το τελειωτικό ξεκαθάρισμα (κεντρική ιδέα-επιχειρήματα (υλικό) τελειωτική κριτική) το σημειώνω σε ξεχωριστό (ένα ή περισσότερα) δελτίο. Έτσι τέλειωσα το διάβασμα του βιβλίου.

Μπορεί να ειπεί κανείς, πως μ’ όλη αυτή τη διαδικασία θα χρειάζεται πολύς καιρός για να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο. Μα πρώτα μόνον έτσι θα είναι το διάβασμα θετικό, κριτικό, καρποφόρο και αφομοιώσιμο. Και είναι προτιμότερο να διαβάσει κανείς λιγότερα βιβλία και καλά, παρά τρέχοντας πολλά (τότε μόνο μπέρδεμα στο μυαλό, σαλάτα αχώνευτη). Έπειτα, εφαρμόζοντας κανείς το συστηματικό διάβασμα, σιγά-σιγά θα συνηθίσει, θα ξεπεράσει τις πρώτες δυσκολίες, και η δουλειά θα πηγαίνει  με ολοένα και κανονικότερο (γρηγορότερο) ρυθμό.

Αποδελτίωση

Όπως είπα και παραπάνω η αποδελτίωση είναι απαραίτητη: Και είναι απαραίτητη α) αδύνατο να συγκρατήσω με τη μνήμη μου και το περιεχόμενο και την κριτική επεξεργασία που πρέπει να κάνω σε κάθε βιβλίο που διαβάζω β) με την αποδελτίωση έχω όποια στιγμή θέλω όλη την εργασία που έκανα, χωρίς να πρέπει να ξαναδιαβάσω το βιβλίο. Έχω μπροστά μου το περιεχόμενο του βιβλίου σε περίληψη και τις κριτικές παρατηρήσεις μου. Έτσι κερδίζω χρόνο, έχω σοβαρή οικονομία. γ) Με την αποδελτίωση έχω πρόχειρο και ευκολοσύνοπτο και αφομοιώσιμο το υλικό που μαζεύω με τις μελέτες μου και μπορώ πολύ εύκολα να το χρησιμοποιήσω σε μια μελέτη μου, σε μια διάλεξή μου. Κερδίζω λοιπόν καιρό.

Μα για να τα πετύχω αυτά τα προτερήματα, πρέπει να κάνω συστηματικά την αποδελτίωση: μα ποια είναι η τεχνική της.

1. Η αποδελτίωση πρέπει να είναι συστηματική, επιστημονική. Οι συνειθισμένοι παλαιότεροι τρόποι, να κρατάμε τις σημειώσεις σε τετράδια, ή σε ανόμοια φύλλα χαρτιού, ή στο περιθώριο του βιβλίου, οι τρόποι αυτοί είναι πια ξεπερασμένοι, γιατί δεν εκπληρώνουν το σκοπό της αποδελτίωσης. Οι σημειώσεις σε τετράδια δυσκολεύουν πολύ. Θα χάσω πολύ καιρό να ψάχνω να βρω και δεν μπορώ να κάνω ταχτοποίηση σωστή. Οι σημειώσεις σε λεπτά ανόμοια φύλλα χαρτιού, ταχτοποιούνται δύσκολα, τσαλακώνονται, και φθείρονται εύκολα. Οι σημειώσεις στο περιθώριο του βιβλίου με μολύβι και σβύνουν εύκολα και θα μου φάνε πολύ καιρό για να βρω μια πληροφορία, κάτι που μου χρειάζεται. Γι αυτό χρειάζεται συστηματική, επιστημονική, αποδελτίωση.

Η συστηματική αποδελτίωση πρέπει να γίνεται σε ξεχωριστά δελτία. Τα δελτία αυτά είναι ορθογώνια κομμάτια σκληρό, χοντρό χαρτί (μπριστόλ) σταχτί ή και άσπρο, με διαστάσεις 10x12,5 ή 11x15. Τα δελτία, που θα χρησιμοποιούμε, πρέπει να είναι ομοιόμορφα, πάντοτε με τις ίδιες διαστάσεις. Θα γράφουμε τις σημειώσεις μας στα δελτία πάντοτε με (ποτέ με μολύβι, γιατί σβύνουν με τον καιρό τα γράμματα) μελάνι καλό, και πάντοτε (όχι βιαστικά) με καθαρογραμμένα και ευκολοδιάβαστα γράμματα, για να μπορεί και όποιος άλλος να τα διαβάσει.

Το κάθε δελτίο πρέπει έτσι να το γράφουμε, που να μπορούμε εύκολα να το τακτοποιήσουμε. Γι αυτό είναι απαραίτητο να γράψουμε απάνω στη μέση α) Το γενικότερο κλάδο της επιστήμης, όπου αναφέρεται το βιβλίο (π.χ. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ή ΙΣΤΟΡΙΑ, ή ΧΗΜΕΙΑ, ή ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ κ.τ.λ.) β) Κάτω από το γενικό τίτλο σε ιδιαίτερη γραμμή πρέπει να γράψουμε τον ειδικό κλάδο της επιστήμης, ή το ειδικό θέμα, καθώς και την χρονική περίοδο (την εποχή) και τον τόπο, όπου αναφέρεται το βιβλίο που διαβάζουμε.  γ) Και από κάτω σε Τρίτη σειρά το όνομα του συγγραφέα, τον τίτλο του έργου, τον εκδότη, τον αριθμό και το χρόνο έκδοσης. Π.χ.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Ιστορία της φιλοσοφίας-νεότεροι χρόνοι-γερμανική φιλοσοφία –Χέγγελ

Δ. Γληνού: Η φιλοσοφία του Χέγγελ (διάλεξη) Περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι»

τεύχη 2,3 και 4, Γενάρης, Φλεβάρης, Μάρτης 1932 σελ. 63-66,100-107,140-144

ή

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Πόλεμος – ειρήνη- (Οι διάφορες ερμηνείες και ιδεολογίες)

Δ. Γληνού: Η τριλογία του πολέμου. Εκδ. Εταιρεία «Τα Νέα Βιβλία» Αθήνα 1945

δ) Και από κάτω αμέσως αρχίζω να γράφω την περίληψη, (τις σημειώσεις μου και κριτικές παρατηρήσεις). (Κοίταξε παραδείγματα στο : «Στη μνήμη του Δημήτρη Γληνού» σελ.89) π.χ.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Πόλεμος – ειρήνη (οι διάφορες ερμηνείες και ιδεολογίες) Δ. Γληνού: « Η τριλογία του πολέμου» Εκδ. Εταιρεία «Τα Νέα Βιβλία» Αθήνα 1945 Μέρος πρώτο (σελ. 15-18): Από παντού σκορπίζεται το φριχτό μήνυμα: Έρχεται ο πόλεμος: Απαριθμούνται τα τρομερά όπλα της καταστροφής. Η καταστροφή και η εξαθλίωση θα είναι τεράστια. Αναρωτιούνται οι λαοί γιατί η σκοτεινή τούτη μοίρα; Γιατί έγιναν καπνός όλα τα όνειρα για την ειρήνη; Οι πνευματικοί οδηγοί των λαών, οι φιλόσοφοι, οι πολιτικοί, θέλουν να δικαιολογήσουν τον πόλεμο που έρχεται, μα τα λόγια τους υπαγορεύονται από χίλιους κρυφούς υπολογισμούς και σκοτεινά συμφέροντα. Γι αυτό ο καθένας έχει χρέος να καθορίσει τις ιδέες του για τον πόλεμο που ετοιμάζεται: Ποια είναι λοιπόν τα αληθινά αίτια, που οδηγούνε τους λαούς σ’ έναν παγκόσμιο αλληλοσπαραγμό; Στην απάντηση στο ερώτημα τούτο επικρατεί μεγάλη σύγχιση. Πρέπει να την ξεκαθαρίσουμε. Κριτική : Μας βάζει στο θέμα αριστοτεχνικά. Η περιγραφή της μελλούμενης καταστροφής περίφημη, λογοτεχνική. Η αγωνία όλων μας ζωντανή.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Πόλεμος – ειρήνη (οι διάφορες ερμηνείες και ιδεολογίες) Δ. Γληνού: « Η τριλογία του πολέμου» Εκδ. Εταιρεία «Τα Νέα Βιβλία» Αθήνα 1945 Μέρος πρώτο: Η άποψη του παραλογισμού. Σελ. 18-21. Ο πόλεμος είναι κάτι παράλογο, δεν έχει πραγματική αιτία. Πηγάζει από φανταστικά αίτια, που επιτήδειοι αρχηγοί καρφώνουνε στην ψυχή των λαών, με μια ομαδική υποβολή. Φτάνει ένα ξεϋπνωτιστής, για να διώξει το βραχνά και τα φαντάσματα. Αντίκρουση της θεωρίας: α) Γιατί δεν βρέθηκε ως τώρα ο ξεϋπνωτιστής; Γιατί δε σταμάτησαν οι πόλεμοι με τον απλό διαφωτισμό; β) Η θεωρία αυτή δε δίνει καμιά πραγματική εξήγηση, δε βοηθάει στην υπερνίκηση των πραγματικών αιτίων. Άρα είναι άχρηστη, και γι αυτό ψεύτικη. γ) Συγχέει τα συνθήματα, τις ιδεολογίες με τις πραγματικές αιτίες. Και ούτε καν εξηγεί αυτά τα συνθήματα. δ) Είναι άρνηση της επιστήμης και όσοι την υποστηρίζουν δέχονται να βασιλεύει η αυθαιρεσία στην κοινωνιολογία. Κριτική : Η ανάπτυξη της θεωρία πολύ καθαρή και η αντίκρουσή της πολύ πειστική.

2. Τα είδη αποδελτίωσης: Έχουμε τρία είδη:

α) Η βιβλιογραφική αποδελτίωση: Σημειώνω σε ένα ξεχωριστό δελτίο κάτω από τη γενική επιγραφή, και τον ειδικό κλάδο ή το ειδικό θέμα, μόνο τον τίτλο του βιβλίου και τίποτε άλλο. (Κοίταξε παραπάνω σελ. 8) π.χ.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Ιστορία της φιλοσοφίας-  νεότεροι χρόνοι – Χέγγελ

Δ. Γληνού: Η φιλοσοφία του Χέγγελ. Περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι» τεύχη Γενάρη- Φλεβάρη-Μάρτη 1932 σελ. 63-66,100-107,140-144

Με το δελτίο αυτό βιβλιογράφησα ολόκληρο το βιβλίο. Μα είναι σκόπιμο πολλές φορές να βιβλιογραφήσω και ορισμένα θέματα που εξετάζονται στο βιβλίο που διαβάζω. Π.χ.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Φασισμός- φασιστική ιδεολογία

Δ. Γληνού: «Η τριλογία του πολέμου» Εκδοτ. Εταιρεία «Τα Νέα Βιβλία» Αθήνα 1945

Σελ. 141-175

Ή

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Η οικογένεια και ο φασισμός

Δ. Γληνού: «Η τριλογία του πολέμου»Εκδοτ. Εταιρεία «Τα Νέα Βιβλία» Αθήνα 1945

Σελ. 161-165

Η βιβλιογραφική αποδελτίωση είναι σκόπιμη: Μας βοηθάει πολύ να συγκεντρώσουμε ό,τι έχουμε διαβάσει για ένα θέμα και εύκολα να το βρούμε.

β) Η αποσπασματική αποδελτίωση:  Αποδελτιώνω ένα ολόκληρο χωρίο που μου άρεσε πολύ, ή μια γνώμη, ένα επίγραμμα κ.τ.λ. φυσικά πρέπει να σημειώσω καθαρά την παραπομπή – σελίδα του βιβλίου απ’ όπου το παίρνω π.χ.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Φασισμός – φασιστική ιδεολογία

Δ. Γληνού: «Η τριλογία του πολέμου» Εκδοτ. Εταιρεία «Τα Νέα Βιβλία» Αθήνα 1945

«ο φασισμός διαιωνίζει το βασίλειο του καταναγκασμού, ο σοσιαλισμός οδηγεί τον άνθρωπο από το βασίλειο της ανάγκης στο θείο χώρο της λεφτεριάς» σελ. 156

«Η φασιστική ιδεολογία είναι επαναστατική στη μορφή, αντιδραστική στο περιεχόμενο, άρα δημιούργημα της αστικής αντεπανάστασης» σελ. 175

γ) Η περιληπτική αποδελτίωση: Μας δίνει σε σύντομη περίληψη το περιεχόμενο του βιβλίου ή ενός μέρους του με τις αντίστοιχες κριτικές παρατηρήσεις. Για την περιληπτική αποδελτίωση μίλησα παραπάνω σελ. 8-9) και περιέγραψα πως πρέπει να γίνεται. Η περιληπτική αποδελτίωση είναι η σπουδαιότερη και η πιο αποδοτική.

3. Ταχτοποίηση των δελτίων: Αφού τελειώσω το διάβασμα του βιβλίου και μαζί και την αποδελτίωση πρέπει να ταχτοποιήσω τα δελτία. Μαζεύω όλα τα «περιληπτικά δελτία» (π.χ. της «τριλογίας του πολέμου» τα βάζω στη σειρά και τα βάζω στο κουτί της ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ. Έπειτα ταχτοποιώ τα βιβλιογραφικά δελτία. Καθένα αλφαβητικά στη θέση του (π.χ. το παραπάνω : Φασισμός κ.τ.λ. στο φάκελο Φασισμός ,το «Η οικογένεια» στον αντίστοιχο φάκελο).  

Via