[άντε και του χρόνου]

τα καταφέραμε και φέτος,
άντε και του χρόνου

Books and a blue jug (1934) by R. Martinez

Η γείτων

                                                                                                 του Πάνου Γιαννόπουλου
 
Και ήτον
η γείτων
ξανθή λευκοχίτων,
εστία χαρίτων
πλουσίων, αρρήτων,
που έλεγα φρίττων,
το μέτωπον πλήττων
- Ω, είθε αχίτων
να ήτον η γείτων!

Rene Magritte: Le galet (Pebble), 1948

Η ιδιαίτερη λειτουργία της ποίησης

-Ποια είναι η ιδιαίτερη λειτουργία της ποίησης στη σύγχρονη ζωή σε αντιδιαστολή με άλλα είδη της λογοτεχνίας;
-Πιάνει λιγότερο χώρο.

Απάντηση του T.S.Eliot σε ερώτηση του περιοδικού Chapbook (Ιούλιος, 1923)

(Επαν)εκπαίδευση στα χρόνια της κρίσης

Στην παρούσα έρευνα μελετάμε μια ομάδα νέων εκπαιδευόμενων (18 – 25 χρονών), οι οποίοι, αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο της ανεργίας, της ετερο- και υποαπασχόλησης και της ατελούς ένταξης στην αγορά εργασίας, επέλεξαν στρατηγικά την επιστροφή στην εκπαιδευτική διαδικασία, μέσα από τη συμμετοχή τους στα προγράμματα σπουδών των Δημόσιων Ινστιτούτων Επαγγελματικής Κατάρτισης. Μέσα από αυτοβιογραφικά αναστοχαστικά σημειώματα διερευνούμε α) γιατί επέλεξαν ως στρατηγική διαχείρισης στην κρίση τον αναπροσανατολισμό των εκπαιδευτικών τους προσόντων και των επαγγελματικών τους γνώσεων, β) το νόημα που δίνουν στην έννοια της εκπαίδευσης και πώς σημασιοδοτούν την επιστροφή τους σε αυτήν, γ) τις συνέπειες της κρίσης στην επιλογή συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων και δ) τις ικανότητες που επιστρατεύουν τα υποκείμενα ώστε να συμφιλιώσουν τις ατομικές τους βιογραφίες με τη ρευστότητα και τον πλουραλισμό των πολιτισμικών αντινομιών της κοινωνικής ζωής. Για την ανάλυση των αυτοβιογραφικών αφηγηματικών σημειωμάτων εφαρμόζουμε ένα σύνθετο εννοιολογικό συνδυασμό, αντλώντας από τη λογοθεωρία, την κοινωνιολογία του κινδύνου, της εξατομίκευσης, και της επισφάλειας, τη θεωρία του Bourdieu για το habitus και την έννοια της γενεάς του Manheim. 

Για να διαβάσετε το άρθρο, εδώ  

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο: Βιτσιλάκη, Χ., & Γουβιάς, Δ. (Επιμ.) (2018). Ανιχνεύοντας την Κρίση. Επιλεγμένα κείμενα από τις εισηγήσεις του 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης. Αθήνα: Gutenberg.

[ένα μεγάλο τίποτα]

ένα ανάλαφρο μπαλόνι ο κόσμος
ένα μεγάλο τίποτα
που γράφει και ο Πούλιος
μιζέρια βάσανα και δυστυχία
κι όμως πώς μας κεντά
ο πόνος
αν πρέπει να τον αφήσουμε

[φθινόπωρο πάλι]

φθινόπωρο πάλι
γέμισα τα βάζα με
ηλίανθους χρυσάνθεμα καμέλιες
και κινέζικα ρόδα που τόσο σου αρέσουν

(όλα αυτά που με την παρουσία τους
κάνουν αβάσταχτη την απουσία σου)

Prisoner

Tetsuya Ishida (1973-2005), Prisoner, 1997

[ο βουτηχτής του Paestum]

βουτώντας και ξαναβουτώντας στην ίδια θάλασσα
έμαθα πώς να πεθαίνω
σειρά σου τώρα

The journey of life

Jon Jaylo, The journey of life, 2014

[ας μείνει αυτό το μικρό ποίημα]

ας μείνει
αυτό το μικρό ποίημα
σημείο και σήμα
του χωρισμού μας
στους αιώνες

Baran by Majid Majidi (2001) [το ακροτελεύτιο πλάνο]

 

Η φωνή του Charles Baudelaire

Η κούνια μου ακουμπούσε στη βιβλιοθήκη, Βαβήλ σκοτεινόν, όπου μυθιστόρημα, επιστήμη, μυθολογία, τα πάντα, η λατινική τέφρα και η ελληνική σκόνη, ανακατευόσαντε. Δεν ήμουν μεγαλύτερος από ένα βιβλίο.
Δυό φωνές μού μιλούσαν. Η πρώτη, ύπουλη και σταθερή, έλεγε: «Η Γη είναι ένα γλύκισμα ωραίο· μπορώ (και η ευχαρίστησή σου θά ’ναι τότε χωρίς τέλος!) να σου δώσω μιάν όρεξη παρόμοια μεγάλη». Και η δεύτερη: «Έλα! ω, έλα στο ταξίδι των ονείρων, πέρα από το δυνατό, πέρα από το γνωρισμένο!» και η φωνή αυτή ετραγουδούσε όπως ο άνεμος στις ακρογιαλιές, φάντασμα που κλαυθμυρίζει και κανείς δεν ξέρει πούθε ήρθε, που χαϊδεύει το αυτί κι όμως το τρομάζει. Σου απάντησα: «Ναι! Γλυκιά φωνή!»
Από τότε κρατάει αυτό που μπορεί, αλίμονο! Να ειπωθεί πληγή μου και πεπρωμένο μου. Πίσω από τις σκηνοθεσίες της απεράντου υπάρξεως, στο μελανότερο της αβύσσου, βλέπω καθαρά κόσμους παράξενους, και, θύμα εκστατικό της οξυδέρκειάς μου, σέρνω φίδια που μου δαγκάνουν τα πόδια. Κι από εκείνο τον καιρό αγαπώ τόσο τρυφερά, καθώς οι προφήτες, την έρημο και τη θάλασσα, γελώ στα πένθη και κλαίω στις γιορτές, βρίσκω μια γεύση γλυκιά στο πιο πικρό κρασί, νομίζω πολλές φορές για ψέματα τις αλήθειες, και, με τα μάτια στον ουρανό, πέφτω σε γκρεμούς.
Αλλά η Φωνή με παρηγορεί και λέει: «Κράτησε τα όνειρά σου· οι συνετοί δεν έχουν έτσι ωραία σαν τους τρελούς!»

Μετάφραση: Κώστας Γ. Καρυωτάκης.
Νηπενθή, 1921, Σαν πρόλογος

Detail from portrait of Charles Baudelaire by Gustave Courbet (1847)

La Voix

Mon berceau s'adossait à la bibliothèque,
Babel sombre, où roman, science, fabliau,
Tout, la cendre latine et la poussière grecque,
Se mêlaient. J'était haut comme un in-folio.
Deux voix me parlaient. L'une, insidieuse et ferme,
Disait: «La Terre est un gâteau plein de douceur;
Je puis (et ton plaisir serait alors sans terme!)
Te faire un appétit d'une égale grosseur.»
Et l'autre: «Viens! oh! viens voyager dans les rêves,
Au delà du possible, au delà du connu!»
Et celle-là chantait comme le vent des grèves,
Fantôme vagissant, on ne sait d'où venu,
Qui caresse l'oreille et cependant l'effraie.
Je te répondis: «Oui! douce voix!» C'est d'alors
Que date ce qu'on peut, hélas! nommer ma plaie
Et ma fatalité. Derrière les décors
De l'existence immense, au plus noir de l'abîme,
Je vois distinctement des mondes singuliers,
Et, de ma clairvoyance extatique victime,
Je traîne des serpents qui mordent mes souliers.
Et c'est depuis ce temps que, pareil aux prophètes,
J'aime si tendrement le désert et la mer;
Que je ris dans les deuils et pleure dans les fêtes,
Et trouve un goût suave au vin le plus amer;
Que je prends très souvent les faits pour des mensonges,
Et que, les yeux au ciel, je tombe dans des trous.
Mais la voix me console et dit: «Garde tes songes:
Les sages n'en ont pas d'aussi beaux que les fous!»

Τα ποιήματα συνομιλούν μεταξύ τους

ΤΟ ΚΟΡΜΙ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΦΡΟΥΤΙΕΡΑ

του Jorge Carrera Andrade

Το κορμί σου είναι πλασμένο με φρούτα.
Η νύχτα αποπνέει μυρωδιές ροδάκινων.

Και κατεβαίνει το φιλί σου απ’ το λαιμό στην καρδιά
όπως και το νερό απ’ την πηγή του.

Το δέρμα μου τρέμει στα χάδια ακριβώς όπως
και τα χορτάρια στον κάμπο απ’ του Θεού την ανάσα.

Είσαι μια φρουτιέρα βαλμένη
κάθε μέρα δίπλα στα χείλη μου

[Μτφρ. Γ. Κεντρωτής]  

ΔΥΟ ΚΑΡΔΙΕΣ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΕΝΕΣ Σ’ ΕΝΑ ΤΡΑΙΝΟ

του Καίσαρα Εμμανουήλ 

Το πρωί, μέσα στο τραίνο, όπως τη θέση μου
–την ίδια πάντα– παίρνω απέναντί σας,
τ’ ωραίο, λιτό κεφάλι μού προσφέρετε
σα φρούτο σε κρυστάλλινη φρουτιέρα...

Μπροστά σας ένα απλό παιδάκι γίνομαι
που, ορθό σε μια προθήκη φωτισμένη,
νιώθει η καρδιά του απόκρυφα να δένεται
μ’ ένα λαμπρό, γαλάζιο παιχνιδάκι...

Χρόνια με το ίδιο τραίνο ταξιδεύουμε,
λικνίζοντας τ’ απίθανα όνειρά μας:
στο ερωτικό, τ’ αμφίβολο ταξίδι μας,
ω, ας μένουμε κι οι δυό μας πάντα ξένοι!

Φρουτιέρα με φρούτα του Α. Αστεριάδη, 1936

[μου ζητούσες επίμονα να συναντηθούμε]

μου ζητούσες επίμονα να συναντηθούμε
για να μου πεις
τις ίδιες πάλι δικαιολογίες
τις ξέρω τις δικαιολογίες σου
έχω μάθει τα ψέματά σου
δεν πιστεύω πια
τίποτα απ’ όσα λες
κι όμως δέχτηκα να σε συναντήσω
άλλη μια φορά
για να βλέπω τα χείλη σου
εκείνα τα χείλη
τα ηδονικά και ρόδινα της μέθης
που τόσες φορές
με πήγανε
στ’ άστρα του Παραδείσου

[300 λέξεις για το Ορλάντο της Γουλφ]

Τι βιβλίο!  

Θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει την υπόθεση σε μια μόνο φράση: ο ήρωας κοιμάται άντρας και ξυπνά γυναίκα: «η Ορλάντο ήταν άντρας μέχρι την ηλικία των τριάντα χρόνων οπότε έγινε γυναίκα και γυναίκα παρέμεινε από τότε» (107). Η αλλαγή του φύλου, ο φυλολυγισμός, ωστόσο, είναι μια από τις θεματικές με τις οποίες υφαίνεται ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του μοντερνισμού. Το κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος νομίζω ότι είναι ο χρόνος και η ιστορία στην ανεξάλειπτη ροϊκότητα και διάρκειά τους. Η διάκριση ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό χρόνο, σε χρόνο του ρολογιού και σε χρόνο του μυαλού, σε χρόνο γραμμικό και σε χρόνο σχετικό, κατακερματισμένο. Το ανδρόγυνο αγέραστο σώμα ταξιδεύει στον χρόνο (από την ελισαβετιανή εποχή ως το πρώτο πέμπτο του εικοστού αιώνα) αναζητώντας το νόημα της ζωής, ένα νόημα που συνεχώς ελλείπει και διαφεύγει – μια αγριόχηνα που χάνεται στον ανοικτό ορίζοντα. Θα ιχνηλατήσει το νόημα της ζωής στη φύση, στη σχέση της ομορφιάς με την αλήθεια, στην αγάπη, στην ανθρώπινη συντροφικότητα, στη φήμη, στην εξωτική περιπέτεια, στον έρωτα, στην ποίηση –όλα θα διαλυθούν κάτω από το χάος των αντιθέσεων (22) της δολοφονικής καθημερινότητας: «τα πάντα καταλήγουν στο θάνατο» (39). Θα δοκιμάσει πολλές και ανάκατες διαθέσεις: μελαγχολία, μοναξιά, νωθρότητα, πάθος, αγάπη για τα βιβλία (60), επιθυμία για θάνατο, θα βιώσει την πολλαπλότητα και τη διασπορά του εαυτού, θα διέλθει πολλές και ποικίλες πολιτισμικές και κοινωνικές αναπαραστάσεις και θα προσπαθήσει να διερευνήσει τις σχέσεις εξουσίας που αυτές διαμορφώνουν, υπονομεύοντας κάθε ιεραρχική ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση και σατιρίζοντας τις κοινωνικές συμβάσεις, ενώ, παράλληλα, θα διαχειριστεί σύνθετα ζητήματα ταυτότητας, καταγωγής, μνήμης και παρελθόντος.
Πρόκειται για μια ευφάνταστη και ευφυέστατη παρωδία των συμβάσεων του βιογραφικού είδους, που, ταυτόχρονα, προκαλεί, ενοχλεί και προβληματοποιεί τους τρόπους συγγραφής της ιστορίας, αλλά και της λογοτεχνίας, αυτής της σπουδαίας φάρσας (76). Άλλωστε, και η Γουλφ, στα ημερολόγιά της, ως ‘φάρσα’ αντιμετώπιζε τη συγγραφή της Ορλάντο, της πιο μακροσκελούς και γοητευτικής ερωτικής επιστολής στην ιστορία των γραμμάτων (N. Nicholson).

[η μέρα μου]

το πρωί
σου κατέβαζα καντήλια
αν σε ’βρισκα μπροστά μου
την είχες βάψει
προς το μεσημέρι
κάπως ηρέμησα
και το απόγευμα
ήμουν σχεδόν γαλήνιος
όπως πάντα
έπειτα από δυο ποτά
αργά το βράδυ
κάθισα και σου ’γραψα
ένα ποίημα
απόλυτης λατρείας

[σπαράγματα IV]

 [I]

δεν είναι επανάσταση ο έρωτας
ο έρωτας είναι
υποταγή
απόγνωση
και συντριβή

[II]

το ποίημα πάντα φεύγει
κάθε φορά που επιστρέφεις

[III]
ποίηση είναι η βιαιότητα της επιθυμίας της ποιήτριας για το ποίημα

[δασιά δάση κατά τη δύση]

νύκτιες εφιδρώσεις
βαθιές χαραδρώσεις
καρδιά σε οίηση
ποίηση
νευρική ώση
ρευστή στρώση
γνωστή άγνωστη
πικρή γνώση
ζωή κλειστή
κόλαση και ειρκτή

[ένα μικρό φυλλαράκι μαρουλιού]

πως καμιά φορά

εκεί που τρώμε

ένα μικρό φυλλαράκι μαρουλιού

πάει και κολλάει στα δόντια μας

έτσι

και το τελευταίο ποίημα που έγραψα

κόλλησε στα δόντια σου

και μου αρέσει να σε βλέπω

να προσπαθείς να το ξεκολλήσεις

με τη γλώσσα σου

[μου ’χουν λείψει τα καλοκαίρια στο νησί]

μου ’χουν λείψει τα καλοκαίρια στο νησί

ο αφρός του κύματος σεντόνι στο κορμί σου

ο ήλιος καπέλο στα μαλλιά σου
μου ’χουν λείψει τα καλοκαίρια στο νησί
οι παραλίες τα δρομάκια οι λευκοί τοίχοι των σπιτιών
τα σύκα τα σταφύλια το γλυκό βύσσινο
μου ’χουν λείψει τα καλοκαίρια στο νησί
οι νύχτες μου μαζί σου
το γέλιο σου τα μάτια σου τα νύχια των ποδιών σου
μου ’χουν λείψει τα καλοκαίρια στο νησί
μαζί

[Αύγουστος κάποτε]

σαν ρομφαία το σώμα σου

να με κόβει κομμάτια 

να με ράβει ξανά

με βελόνα τα μάτια 

Φωτογραφία: Martine Franck, NSFW Pop Festival, Le Castellet, Var, France (1976)

[...]there are more chances to survive as a writer than as an academic (U. Eco)

But  at this point experience tells me that the work of an academic survives  with great difficulty because theories change. Aristotle survives, but  countless texts from academics of just one century ago are not  republished. Whereas many novels are continuously republished. So  technically speaking there are more chances to survive as a writer than  as an academic, and I take into account these pieces of evidence  independently from my own wishes.

 
 U. Eco, The art of novel, Paris Review, 197

 

[θυμάμαι τα λόγια σου]

θυμάμαι τα λόγια σου
όταν καμιά φορά
αφήνομαι κι ενδίδω
στον πειρασμό της νοσταλγίας
εσένα μου είχες πει
για τίποτα στον κόσμο
δε θέλω να σε πληγώσω
θυμάμαι τα λόγια σου
πράγματι
εμένα δε με πλήγωσες
για τη λατρεία που σου έδειξα
με πέθανες

Frida Kahlo, Still Life with Watermelons (1953)

Το καφενεδάκι

Από τότε πού 'χεις φύγει είναι όλα σκοτεινά, 

κι η καρδιά μου μαύρες ώρες απ' τη θλίψη της περνά.

Για παρηγοριά μου μένει, η καρδιά μου να ξεχνά,

το μικρό καφενεδάκι, π' ανταμώναμε συχνά. 

Κάθομαι στο τραπεζάκι, η αγάπη ξαναζεί,

και θαρρώ αυτές τις ώρες πως βρισκόμαστε μαζί. 

(στίχοι: Κ. Μάνεση)

Watermelon

Dali, Watermelon, 1924

[η πληθώρα των ποιητών στην Ελλάδα]

Πού αποδίδετε την πληθώρα των ποιητών στην Ελλάδα;
-Στην έλλειψη άλλων ενδιαφερόντων, στην ατελή μόρφωση, στη στέρηση της χαράς…

(Τα Παρασκήνια (εφημερίδα). 22/10/1938. Μια ώρα με τον Τέλλον Άγραν)

[15 Ιουνίου 1994]

σε είδα
να τρυπάς
το πυκνό δίχτυ του ήλιου
και
να ανηφορίζεις
λευκή ιδέα
στον ουρανό

[μια μύγα]

να είναι μεσημέρι
και καλοκαίρι
σε κάποια θάλασσα
στο Αιγαίο
να έχουμε φάει κανταΐφια
και παγωτό καϊμάκι με γλυκό βύσσινο
και να είμαστε ξαπλωμένοι
γυμνοί σε μια κάμαρα
ο αέρας να κάνει τις κουρτίνες να χορεύουν σαν τρελές
μια μύγα να κάθεται πάνω στη μύτη σου
και συ να προσπαθείς να τη διώξεις
με κινήσεις κωμικού
κι εγώ να γελάω
και να σε πιάνω τρυφερά από τη μέση
και να σου ψιθυρίζω στ’ αυτί
«Οι άνθρωποι είναι για τους θεούς σαν τις μύγες στα μικρά παιδιά.
Τους σκοτώνουν για να περνά η ώρα τους».

[impetus]

το πρωί υπέκυψα

όπως κάποτε ο Σινόπουλος

στη γοητεία των μεγάλων αριθμών

και σου έγραψα

12345678987656095 ποιήματα

για καλημέρα

The Library

The Library by Jacob Lawrence (1960)

[συζητούσαμε]

συζητούσαμε
για τα μεγάλα μυστήρια της ζωής
φιλοσοφικά ερωτήματα παγκόσμια ζητήματα
υποθέσεις μετέωρες και κουβέντες μάταιες
μέσα στο καφενείο
πύκνωνε ο καπνός από τα τσιγάρα
και η ζάλη από το φθηνό τσίπουρο
η συζήτηση συνεχιζότανε αμείωτη
μόνο για μια στιγμή
ο χρόνος διεκόπη
όταν ήρθες εσύ
με την αόριστη γοητεία σου
και
συντελέστηκε το ποίημα
έπειτα πάλι
αμείωτη η φασαρία
οι γνώριμες κουβέντες
ο καπνός από τα τσιγάρα
και η ζάλη από το φθηνό τσίπουρο

~~~~~~~

[δύο ποιήματα για τη Γοργώ]

όπως ο Θηραμένης ήπιε το κώνειο
στην υγεία του ωραίου Κριτία
έτσι κι εγώ Γοργώ
στην υγειά σου
πίνω το φαρμάκι
για την αγάπη μου που δεν τη θέλησες

~~~~~~~~

το ξέρω καλά Γοργώ
πως λυπάσαι για τις συμφορές
που μου προξένησε η αγάπη σου
το άσχημο όμως είναι
ότι με λυπάσαι μόνο
στα όνειρά σου

[όλα είναι μάταια]

όλα είναι μάταια
μου ψιθύριζαν τα χείλη σου
αλλά τα λόγια σου
τα διέψευδαν τα κορμιά μας
που χόρευαν
στον ρυθμό της αθανασίας

[η σημασία της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο]

Πράγματι, η σημασία της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο είναι σημαντική: στερεί τη λογοτεχνία από τους μελλοντικούς της αναγνώστες

[κόβουν τα δέντρα]

αποψιλωμένη γη
γυμνά χωράφια
αιώνες τώρα
κόβουν τα δέντρα
και τα κάνουν βιβλία
μήπως κι ανθίσει
ένα ανύπαρκτο εγώ

[σπαράγματα ΙΙΙ]

(Ι)

[ψυχαναγκαστική επανάληψη]

σε δολοφονώ διαρκώς με λέξεις

γι' αυτό ποτέ σου 

δεν πεθαίνεις

(ΙΙ) 

απορροφάς φως

γι’ αυτό είσαι

όλο σκοτάδι

(ΙΙΙ)

η ύπαρξη
-το να υπάρχεις-
είναι μια μορφή ήττας