Η «πλαστογραφία» της 4ης Αυγούστου - Ο Ύμνος του Μεταξά

Την παγίδα που έστησε το καθεστώς Μεταξά στον μεγάλο λογοτέχνη της εποχής Τίμο Μωραϊτίνη, αποδίδοντάς του την πατρότητα του ύμνου της 4ης Αυγούστου, περιγράφει ο γιος του Γιώργος

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το 1944. Ο Τίμος Μωραϊτίνης διακρίνεται τρίτος από δεξιά, έχοντας δίπλα του τον Αγγελο Τερζάκη.

Προϊόν μεθόδευσης και πλαστογραφίας αποτέλεσε η απόδοση από την 4η Αυγούστου στον Τίμο Μωραϊτίνη του ύμνου για το καθεστώς.

Το ποίημα, που ξεκινά με τον στίχο «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα», δεν αναφέρεται στη μεταξική δικτατορία, όπως είναι ευρύτατα διαδεδομένο. Αναφέρεται στην 25η Μαρτίου και στην εθνεγερσία του 1821.

Ο Γιώργος Μωραϊτίνης, γιος του λογοτέχνη, παρουσιάζει το παρασκήνιο της απάτης με μια εμπεριστατωμένη εργασία του. Την εξέδωσε το 2010. Την τιτλοφόρησε με μετριοπάθεια «Η απρέπεια της 4ης Αυγούστου απέναντι στον Τίμο Μωραϊτίνη».

Ο συγγραφέας μιλά για συνωμοσία εκείνων που δουλικότατα υπηρετούσαν την 4η Αυγούστου, που «την άρμεγαν κανονικά» και που «ονειρεύονταν στο πρόσωπο του Μωραϊτίνη τη δικαίωσή τους. Είχαν την πεποίθηση ότι «η παγίδευση του Τίμου Μωραϊτίνη στα πλοκάμια του καθεστώτος θα δικαίωνε και θα εξιλέωνε τη δική τους ένταξη».

Η ΕΟΝ, η νεολαία της 4ης Αυγούστου, τον ύμνο της οποίας απέδωσε το καθεστώς Μεταξά στον γνωστό λογοτέχνη

Αναφέρεται στα πραγματικά περιστατικά. Ξεδιπλώνει λεπτομέρειες άγνωστες στο αναγνωστικό κοινό.

Ολα ξεκίνησαν όταν ζήτησαν από τον Μωραϊτίνη την άδεια για να δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Διαδοσίας» (όργανο της 4ης Αυγούστου) ένα ποίημά του για την 25η Μαρτίου.

Ο Μωραϊτίνης αιφνιδιάζεται και ρωτά ποιο είναι αυτό. Δεν θυμάται την ύπαρξή του. Υποθέτει μήπως είναι κανένα νεανικό του. Δεν έχει, βεβαίως, καμία αντίρρηση στη δημοσίευσή του. Αλλωστε, 25η Μαρτίου είναι αυτή και ο χαρακτήρας του εορτασμού έχει πανηγυρικό και επικό χαρακτήρα.

Το ποίημα είναι επικό και εορταστικό. Μιλά για την ημέρα που «αψηλώνανε» τα στάχυα (άνοιξη, δηλαδή). Μιλά, επίσης, για την ημέρα που «τα βράχια εγινήκαν ανθοβούνια» (άνοιξη, δηλαδή). Αλλά και όλοι οι στίχοι δείχνουν την 25η Μαρτίου και όχι την 4η Αυγούστου.

Το ίδιο είχε πει και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που παρατήρησε εύστοχα ότι τα στάχυα δεν αψηλώνουνε τον Αύγουστο, αλλά τον Μάρτιο. Τον Αύγουστο τα στάχυα είναι προ πολλού θερισμένα.

Ο Μωραϊτίνης αιφνιδιάστηκε. Οχι επειδή είδε το όνομά του. Το ποίημα δεν φέρει την υπογραφή του. Υπογράφει κάποιος Αττικός. Ούτε γιατί αναγνώρισε τη γραφή του. Ο Μωραϊτίνης δεν θυμόταν αυτό το ποίημα. Αιφνιδιάστηκε όταν άρχισαν να του το αποδίδουν ως γραφέν για την 4η Αυγούστου.

Οι ψίθυροι
Οι επιφορτισμένοι με τον προπαγανδισμό του καθεστώτος επιδόθηκαν στη συνηθισμένη και δοκιμασμένη μέθοδο της εμπιστευτικής διάδοσης μέσω των γνωστών ψιθύρων.

Ο Μωραϊτίνης αναστατώθηκε τόσο, που υπήρξαν συνέπειες για την υγεία του. Ηταν μικροπρέπεια η προσπάθεια των ανθρώπων της 4ης Αυγούστου να υποβιβάσουν έναν λογοτέχνη τέτοιου αναστήματος στο επίπεδο του στιχοπλόκου, του καθεστωτικού υμνητή. Ο συγγραφέας επισημαίνει τρία στοιχεία, που συνοψίζονται στα εξής:

• Το ποίημα δεν έχει υπογραφή και στερείται ταυτότητας. Αν η δικτατορία είχε την παραμικρή υποψία ότι ο Μωραϊτίνης την υμνούσε, θα φρόντιζε να αξιοποιήσει την προσχώρησή του. Ενδεχομένως να το έχει γράψει ο ίδιος, αλλά στα νεανικά του χρόνια και πάντως για την Επανάσταση του 1821.
• Το ποίημα ταιριάζει με τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου και στο ύφος και στα στοιχεία που παραθέτει.
• Η άρνηση της οικογένειας Μωραϊτίνη ως προς την αποδιδόμενη πατρότητα είναι επίμονη. Επαναλήφθηκε ακόμα και σε εποχές που μάλλον όφελος θα είχε να προσποριστεί.

Η όποια διαμαρτυρία του ίδιου του συγγραφέα θα ήταν άνευ αντικειμένου. Αραγε, τι να έλεγε; Οτι δημοσιεύτηκε ένα ποίημα που δεν έφερε την υπογραφή του; Οτι δεν θυμόταν πως το έγραψε; Οτι έδωσε την άδεια να δημοσιευτεί την 25η Μαρτίου, αλλά δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο; Να διαμαρτυρηθεί για ψιθύρους και διαδόσεις;

Η κατοχή και ο εμφύλιος. Η μετανάστευση στη Νέα Υόρκη

Ο Μωραϊτίνης υπήρξε από τους κορυφαίους της εποχής του. Δεν καταδέχτηκε να μπει σε καβγά από τον οποίο θα έβγαινε ζημιωμένος, τονίζει ο γιος του. Ανεξάρτητος, αξιοπρεπής, απροσκύνητος, αισθανόταν παγιδευμένος.

Αλλά και τα χρονικά περιθώρια δεν υπήρχαν. Οι ιστορικές εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Ο πόλεμος ήταν πλέον ορατός και ήδη είχε την ευθύνη του δημοσιογραφικού κλάδου, ως πρόεδρος της Ενώσεως Συντακτών, της ΕΣΗΕΑ. Μετά τον πόλεμο ήρθε η κατοχή και ύστερα ο εμφύλιος. Ο Μωραϊτίνης μετανάστευσε το 1947 στη Νέα Υόρκη. Επέστρεψε το 1950 σε μια ταραγμένη πολιτική περίοδο. Το τελευταίο του βιβλίο ήταν «Τα ρομαντικά χρόνια της Αθήνας». Πέθανε το 1952 σε ηλικία 77 ετών.

Διέθετε παραδειγματική ευπρέπεια και ήθος παροιμιώδες. «Είχε μια σπάνια αρετή: Είχε ήθος», έγραψε ο Γιώργος Πράτσικας.

Ποιος ήταν: Χρονογράφος, εκδότης και πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ

Ο Τίμος Μωραϊτίνης υπήρξε γέννημα-θρέμμα Αθηναίος. Στην Αθήνα γεννήθηκε το 1875. Την αγάπησε και την ύμνησε με τα ποιήματα και τα χρονογραφήματά του. Υπήρξε χρονογράφος στην εφημερίδα «Εμπρός», όπως και σε άλλες μεταξύ των οποίων το «Εθνος». Το 1912 εξέδωσε την καθημερινή πολιτική εφημερίδα «Ημερήσια Νέα». Το 1938 ανάλαβε πρόεδρος της Ενώσεως Συντακτών. Το 1947 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Αριστείο Γραμμάτων. Ασχολήθηκε με τη θεατρική επιθεώρηση, το μυθιστόρημα και την ιστορική λαογραφία της πρωτεύουσας, που την απέδωσε και ποιητικά. Τα χρόνια του Μεσοπολέμου ήταν αυτός που ανέδειξε την Πλάκα σε κέντρο του αποκριάτικου κεφιού.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ

Via 

Πάντως και ο Σαραντάκος υποστηρίζει την παραπάνω άποψη:

"[...] Σατιρικά έντυπα κυκλοφορούσαν βέβαια, αλλά η λογοκρισία δεν άφηνε καμιά χαραμάδα για κριτική. Να πούμε παρεμπιπτόντως ότι σε ένα από αυτά τα έντυπα, τον Διαδοσία, δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το τραγούδι της 4ης Αυγούστου, το γνωστό «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα», που αποδίδεται στον θεατρικό συγγραφέα και ευθυμογράφο Τίμο Μωραϊτίνη. Ο γιος του πάντως, ο δημοσιογράφος Γιώργος Μωραϊτίνης, υποστηρίζει, με πειστικά επιχειρήματα, ότι πρόκειται για παλιούς επιθεωρησιακούς στίχους γραμμένους για την 25η Μαρτίου, που το καθεστώς τούς οικειοποιήθηκε χωρίς να ρωτήσει τον στιχουργό (και πράγματι οι εικόνες του τραγουδιού είναι ανοιξιάτικες, όχι αυγουστιάτικες)".  

Ο Ύμνος της 4ης Αυγούστου

-"Γιατί χαίρεται ο κόσμος
και χαμογελάει, πατέρα,
-Γιατί λάμπει ο ήλιος έτσι;
-Γιατί φέγγει έτσι η μέρα;"

-"Γιατί σαν αυτή, παιδί μου,
την ημέρα τη χρυσή,
που τη χαίρεσαι και συ,
στέρεψε το μαύρο δάκρυ
κλείσανε πολλές πληγές,
αψηλώσανε τα στάχυα
κι ένα γύρω όλα τα βράχια
εγινήκαν ανθοβούνια
και χρυσοπηγές.
Μιαν ημέρα σαν ετούτη,
την ολόφωτη κι ωραία,
ξεδιπλώθηκε και πάλι
η γαλάζια μας Σημαία,
που 'χει τ' ουρανού το χρώμα
και σκεπάζει τ' άγιο χώμα,
που ελεύθερος πατάς.

Κι έτσι με χαρά κι ελπίδα,
για μιαν ένδοξη Πατρίδα,
η Σημαία κυματίζει
μ' ένα ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ.

Μιαν ημέρα σαν ετούτη,
που χτυπάνε οι καμπάνες,
που την τραγουδούν οι νέοι
και δοξολογούν οι μάνες.

Έγινε σαν πρώτα πάλι
η Πατρίδα μας μεγάλη,
δοξασμένη κ' ισχυρή·
κι έτσι σαν την αντικρίζεις,
έτσι πάλι την γνωρίζεις,
«την γνωρίζεις απ' την κόψη
του σπαθιού την τρομερή».

   

 P.S. Πάντως ο Ραφαηλίδης στην Ιστορία του όσο και ο Κορδάτος στη δική του Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας παρουσιάζουν τον Μωραϊτίνη ως υμνητή του Μεταξά και διαλαλητή του φασισμού (Κορδάτος, 1983, Β': 983), ο Ραφαηλίδης, ειδικά, πιο καυστικός γράφει ότι ύμνησαν τον φασισμό ο Πάουντ, ο Χάμσουν, ο Χάιντεγγερ και από τους δικούς μας ο Μυριβίλης, ο Καραγάτσης, ποιος ασχολείται τώρα με τον Μωραϊτίνη (Ραφαηλίδης, 2010: 139);