Η ρηματική δόμηση της εθνικής ταυτότητας στα μεταξικά αναγνωστικά (1939) και της λαϊκής ταυτότητας στα αναγνωστικά της ΠΕΕΑ (1944)

Περίληψη

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί ο λόγος (discourse) των αναγνωστικών βιβλίων της μεταξικής περιόδου (1939) και της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) (1944).  Στην εργασία διερευνώ συγκριτικά α) τον μορφικό/τυπικό χαρακτήρα του λόγου των συγκεκριμένων αναγνωστικών βιβλίων του δημοτικού σχολείου μέσω του οποίου συγκροτούνται ρηματικές – σημειωτικές εκδοχές της εθνικής ταυτότητας και β) πώς εγκαλούνται τα υποκείμενα στα οποία απευθύνεται αυτός ο λόγος.  Αυτό που κυρίως με ενδιαφέρει είναι να διερευνήσω αν υπάρχουν και γιατί εναλλακτικές/ανταγωνιστικές αφηγήσεις της εθνικής ταυτότητας στα αναγνωστικά της ΠΕΕΑ. 

Η ανάλυση λόγου που υιοθετώ αντλεί τις μεθοδολογικές της αρχές κυρίως από τη μεταδομιστική λογοθεωρητική «σχολή του Έσσεξ» και διερευνά την εδραίωση, εξάρθρωση και ανασυνάρθρωση των ηγεμονικών λόγων και ταυτοτήτων.  Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάζω τη συναρθρωτική αρχή που ενοποιεί και συστηματοποιεί τα ετερόκλητα στοιχεία του κάθε λόγου σε ένα σύνολο σχέσεων, για να δω πώς κατασκευάζονται, εξαρθρώνονται και ανασυναρθρώνονται οι ρηματικές εκδοχές της νεοελληνικής ταυτότητας.  Τα μεταξικά αναγνωστικά οργανώνονται με βάση τη λογική της ενσωμάτωσης, η οποία συναρθρώνει γύρω από το κομβικό σημείο «έθνος» ανόμοια και αντιφατικά πολιτισμικά στοιχεία, ενώ τα αναγνωστικά της ΠΕΕΑ δομούνται σύμφωνα με τη λογική της ρήξης και συμπυκνώνονται γύρω από το κομβικό σημείο «λαός».  Τα δύο αυτά κομβικά σημεία συναρθρώνουν, νοηματοδοτούν και ανανοηματοδοτούν ποικίλα άλλα αιωρούμενα ιδεολογικά στοιχεία, όπως, η νεωτερική πολιτική έννοια του χώρου ως έδαφος και η προνεωτερική πολιτισμική έννοια του ιστορικού παρελθόντος.  Αυτές οι διαφορετικές λογικές που διέπουν τη σύνθεση και οργάνωση των αναγνωστικών διαμορφώνουν και συγκροτούν διαφορετικούς τύπους συλλογικής εθνικής φαντασιακής ταυτότητας.  Έτσι, στην περίπτωση των μεταξικών αναγνωστικών βιβλίων προωθείται μια εθνική πολιτισμική ταυτότητα, ενώ σε εκείνη της ΠΕΕΑ προβάλλεται μια λαϊκή πολιτική ταυτότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, γίνεται φανερό ότι το νόημα της εθνικής ταυτότητας δεν μπορεί να κατανοηθεί εκτός του συγκροτητικού του πλαισίου, δηλαδή του δεδομένου, ιστορικά και κοινωνικά κατασκευασμένου, συστήματος λόγων και νοημάτων.  Τέλος, εξετάζω, μέσα από τη θεματική της αυτοθυσίας, ποιες υποκειμενικές θέσεις και ταυτότητες διαμορφώνει ο λόγος των αναγνωστικών, δηλαδή πώς εγκαλούνται τα υποκείμενα στα οποία απευθύνεται ο λόγος των αναγνωστικών βιβλίων. 

Η εργασία αναπτύσσεται σε δύο μέρη και τέσσερα κεφάλαια: στο 1^ο μέρος χαρτογραφώ μια γενεαλογία του ιστορικού φαινομένου των εθνών και του εθνικισμού, στη συνέχεια σκιαγραφώ τις θεωρίες του λαϊκισμού και, τέλος, αναφέρομαι στη λογοθεωρία ως πλαίσιο ανάλυσης των ταυτοτήτων.  Στο 2^ο μέρος αρχικά, αναπτύσσω τη μεθοδολογία της παρούσας εργασίας και την εννοιολογική της εργαλειοθήκη, στη συνέχεια εξετάζω τις ιστορικές συνθήκες δυνατότητας του σχηματισμού του εθνικιστικού και λαοκρατικού λόγου στον Μεσοπόλεμο και στην Κατοχή και έπειτα αναλύω τον λόγο των μεταξικών αναγνωστικών και των αναγνωστικών της ΠΕΕΑ για την εθνική και λαϊκή ταυτότητα και εξετάζω τρόπους έγκλησης των υποκειμένων μέσα από τη θεματική της αυτοθυσίας.    

Λέξεις-Κλειδιά: λογοθεωρία, έθνος, εθνικισμός, εθνική ταυτότητα, λαός, λαϊκισμός, λαϊκή ταυτότητα, αναγνωστικά βιβλία, Μεταξάς, ΠΕΕΑ

Για να κατεβάσετε την εργασία πατήστε εδώ  

Για να παραπέμψετε στην εργασία: Κυριάκης, Κ. (2016). Συνάρθρωση, εξάρθρωση και ανασυνάρθρωση της εθνικής ταυτότητας στα μεταξικά αναγνωστικά (1939) και στα αναγνωστικά της ΠΕΕΑ (1944). Πάτρα: ΕΑΠ.