Μια βιβλιογραφική προσθήκη σε ένα εφηβικό ποίημα του Κ. Γ. Καρυωτάκη

Στο αφιερωματικό τεύχος για τον Α. Δελμούζο του περιοδικού Νέα Εστία, τχ. 750, τον Οκτώβριο του 1958, στη στήλη "το δεκαπενθήμερο" δημοσιεύεται μια επιστολή του λόγιου εκ Χανίων Λέοντα Μανολικάκη, η οποία αναφέρεται σε ένα άγνωστο και πάντως αθησαύριστο -τότε- εφηβικό ποίημα του Κ. Γ. Καρυωτάκη στο χανιώτικο περιοδικό Κρητικός Αστέρας, το οποίο δεν είχε περιληφθεί στην έκδοση των απάντων του ποιητή, το 1938 (αφορά στη φροντισμένη από τους Χ. Σακελλαριάδη, Κλ. Παράσχο και Τ. Άγρα πρώτη προσπάθεια συναγωγής του ποιητικού και πεζού έργου του Κ. Γ. Καρυωτάκη).  Πρόκειται για το ποίημα "Νυχτερινοί αντίλαλοι", το οποίο και παραθέτω:

Μαύρη νυχτιά. Αντιλαλούν οι λαγκαδιές, τα βράχια,  

ένα τραγούδι θλιβερό απλώνεται ώς πέρα 

και τρομαγμένα γέρνουνε τα κίτρινα τα στάχυα. 

Θρηνεί του τσοπανόπουλου η γέρικη φλογέρα.

Το κάθε τι βουβάθηκε. Και των δενδρών τα φύλλα,  

που τα χαϊδεύει απαλά κάθε πνοή τ’ αγέρα,  

αργοκινούνται —τα ’πιασε, θαρρείς, ανατριχίλα.  

Θρηνεί του τσοπανόπουλου η γέρικη φλογέρα.

 

Μα ξάφνου εσκορπίστηκε χαρούμενο τραγούδι. 

Το φεγγαράκι έλαμψε —θαρρείς πως είναι μέρα—  

κι έχυσ’ αιθέρια ευωδιά το κάθε ’να λουλούδι.  

Με χαρωπό παίζει σκοπό η άστατη φλογέρα. 

 

Ω, τί τραγούδι θεϊκό, ολόγεμο ελπίδες! 

Ολόφωτη, ολόλαμπρη προβάλλει, χρυσοφτέρα,  

καταστόλιστη η χαρά με γελαστές αχτίδες.  

Με χαρωπό παίζει σκοπό η άστατη φλογέρα. 

 

Για μια στιγμή ακούστηκε, της δυστυχιάς σημάδι,  

του γκιώνη η πένθιμη λαλιά, άγρια σαν φοβέρα,  

και η χαρά εχάθηκε στης νύχτας το σκοτάδι. 

Από το φόβο σώπασε η δόλια η φλογέρα.

 (Κ. Γ. Καρυωτάκης, Τα Ποιήματα (1913 - 1928). Φιλολογική Επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα: Νεφέλη, 214)

Το ποίημα έχει ωστόσο περιληφθεί στην έκδοση των Ευρισκομένων του 1966 με φιλολογική επιμέλεια του Γ. Π. Σαββίδη και στην έκδοση Τα Ποιήματα του 1992, πάλι με επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη από τον εκδοτικό οίκο Νεφέλη.  Σε αυτή την τελευταία έκδοση το ποίημα συμπεριλαμβάνεται στην ενότητα Ε. Επίμετρο (1913 - 1924) και ειδικότερα στην υπο-ενότητα Ε1. Εφηβικοί Στίχοι (1913 - 1916) (σσ. 209 - 246).  Για την εφηβική αυτή παραγωγή του ποιητή ο Γ. Π. Σαββίδης γράφει: "[...] από γραμματολογική σκοπιά, προέχει να παρατηρηθεί πόσο κυριολεκτικά ασήμαντη, απρόσωπη και μηχανική είναι, στα χρόνια αυτά, η "πρωτότυπη" παραγωγή του ποιητή" και εικάζει ότι η ξαφνική μανία λογοτεχνικής δημοσιότητας του ποιητή, σε συνδυασμό με τη δημοσίευση των ποιημάτων του στον Κρητικό Αστέρα το 1914 (στο περιοδικό αυτό ο Κ. Γ. Καρυωτάκης θα δημοσιεύσει δύο ποιήματα: το "Νυχτερινοί αντίλαλοι" και το "Μαραίνεται", Κρητικός Αστήρ, Στ΄, Ιούλιος 1914: 80), κινείται από μια "συγκεκριμένη επιθυμία και ανάγκη να προβληθεί στα μάτια μιας αναγνώστριας των εντύπων αυτών, της Άννας Σκορδύλη" (ό.π., 1992: 373). 

Στο βιβλιογραφικό σχολιασμό (σ. 375), ωστόσο, ο Σαββίδης αν και αναφέρει τη δημοσίευση του ποιήματος στον Κρητικό Αστέρα (έτος Στ', Απρίλιος 1914, σελ. 4, ενώ ο Μανολικάκης δίνει τη σελ. 6 -ίσως και να πρόκειται για τυπογραφικό λάθος, πάντως δεν μπορώ να κάνω αυτοψία του περιοδικού για να το διαπιστώσω, αφού το συγκεκριμένο τεύχος δεν περιλαμβάνεται στο σώμα της συλλογής του περιοδικού στον ΕΛΙΑ) δεν αναφέρεται στην 'ανακάλυψη' του Μανολικάκη, η οποία απέχει σχεδόν μια 20ετία από την έκδοση των απάντων [και συνεπώς το ποίημα παρέμενε άγνωστο ή αθησαύριστο όλα αυτά τα χρόνια] και προηγείται χρονολογικά κατά 8 χρόνια από την έκδοση των Ευρισκομένων (αντίθετα για τη δημοσίευση του ίδιου ποιήματος στο περιοδικό Παρθενών, 45: 2 (19/2/1914) αναφέρεται στον 'αποθησαυριστή' Μπακογιάννη (1988, στο Μπακογιάννης, Μ. Γ. Ένα άγνωστο άρθρο του Κ. Γ, Καρυωτάκη. Ο Παρατηρητής, 6 - 7, Ιούλιος 1988: 133 - 138).

Ακόμα, ο Σαββίδης αναφέρει ότι για το συγκεκριμένο ποίημα πρέπει να είμαστε οπωσδήποτε βέβαιοι ότι γράφτηκε στην Αθήνα.  Να σημειώσω ότι ο Καρυωτάκης έμενε τα τελευταία χρόνια της μαθητικής του ζωής στα Χανιά (1911 - 1913).  Συνεπώς, πράγματι ο Καρυωτάκης το 1914 βρίσκεται στην Αθήνα και μάλλον ταχυδρομεί το ποίημα του στον Κρητικό Αστέρα, αλλά το ίδιο ποίημα έχει αποσταλεί και εγκριθεί από το περιοδικό Ελλάς (Στ΄, 26/12/1913: 15) το Δεκέμβριο του 1913, δημιουργώντας υποψίες ότι μπορεί να γράφτηκε και στα Χανιά.  Πάντως, όπως αναφέρει και ο Μανολικάκης, ο ποιητής περνούσε τα φοιτητικά του καλοκαίρια, ως το 1916, στα Χανιά κι επομένως η σχέση του με την περιοχή φαίνεται να ήταν ιδιαίτερη.  

 

Τέλος, ο Μανολικάκης, αφορμώμενος από αυτή την ιδιαίτερη σχέση του ποιητή με τα Χανιά, βρίσκει την ευκαιρία να ασκήσει κριτική στην άκομψη τοποθέτηση του Χ. Σακελλαριάδη (στην εισαγωγή των απάντων του 1938) για δήθεν έλλειψη πνευματικής ζωής στα Χανιά, τονίζοντας ότι παρόλο που τα Χανιά είναι μια επαρχιακή πόλη και φιλολογικά σωματεία υπάρχουν, τα οποία διοργανώνουν φιλολογικές γιορτές και διαλέξεις και λογοτεχνικά περιοδικά, όπως αίφνης ο Κρητικός Αστήρ.  

Ο Μανολικάκης, αργότερα, θα δημοσιεύσει στο περιοδικό Χανιά (τ. 2, 1974: 8 - 15) ένα άρθρο για τα παλιά Χανιά, πλούσιο σε φωτογραφικό υλικό (όπως σημειώνεται και στην αποδελτίωση του άρθρου στη Βιβλιογραφία Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, Μνήμων (1984), 9: 271).