Ο Νάσος Βαγενάς, ο Πάτροκλος Γιατράς και ένα ποίημα του Ηλία Λάγιου

 Στις 4 Μαρτίου του 1998 στο «Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο» της Θεμιστοκλέους 37 οι ποιητές Ηλίας Λάγιος και Νάσος Βαγενάς διαβάζουν εκ περιτροπής ποιήματα ο ένας του άλλου. Ο Ηλίας Λάγιος στο τέλος της εαρινής βραδιάς θα εκφωνήσει το παρακάτω ποίημα:

Στον Ν. Β., Αντίδωρον

Δυο άνθρωποι, λοιπόν σιωπηλοί. Εν τῳ μέσῳ μετέστην και μη άρξασθαι.

(Οφείλει εδώ να σείεται οκνή η φυλλωσιά μιας φοινικιάς.) Ήσυχη συγκίνηση

καθώς οι δυο τους από δρόμους απροσδόκητους, επάλληλους του μηδενός

συγκλίνουν προς αίρεση νοήματος, προς χρόνο φωτιάς μυστικής.

 

Από Δόξα γεννήθηκες, κατάγομαι από Αναγέννηση,

κι όμως σπουδάσαμε μαζί μιαν όντως εσφαλμένη άλγεβρα,

Αυτήν: πως ένα και ένα ποτέ δεν αθροίζονται σε κύκλο,

σε όγκο, σε νύχτα, σε τεμνόμενες ευθείες, σε κορυδαλλό, σε συνημίτονο αλλά

 

σε δεξίωση ψυχής^. να υποδέχεσαι, να είσαι το εκείνο, το ευφρόσυνο έτερον.

Κάπως έτσι με κίνηση αργότατη ευρέθημεν εν ενί.

Κι είμαστε πια ένας «ασπούδαχτος» τυπογράφος, είμαστε

τώρα και εσαεί ο Πάτροκλος Γιατράς, πολιτικός κρατούμενος, μεταφραστής.

 

Πεθαίνουμε Πάτροκλε, σ’ ένα δωμάτιο φτωχικό στον Πειραιά.

Μια αδαής σπιτονοικοκυρά θα κλείσῃ τα μάτια μας εν ειρήνῃ

κι ύστερα θα πετάξῃ τα χαρτιά μας στα σκουπίδια. Προς το τέλος

μας μέλλεται να εγκωμιάσουμε ό,τι μισήσαμε, αυτό ακριβώς που επιθυμούμαι.

 

Η ψυχρή σελήνη, το στήθος τρυφερό μιας γυναίκας, η ψευδαίσθηση επανάσταση,

Το συρματόπλεγμα της Μακρονήσου σεληνιασμένο, ο μονότονος αντίλαλος

των ιάμβων.

Όνομα δεν έχουμε. Τα στήθη μας, τα χέρια μας, τα πρόσωπά μας

συμφύρονται. Σιγά σιγά το αληθινό μας σώμα σχηματίζεται.

 

Λέγομαι Πάτροκλος Γιατράς. Πριν γεννηθώ εν δόξῃ και τιμῄ και θαύματι

για σας τους δυο έχω πεθάνει. 

 

Για λεπτομέρειες εκείνης της βραδιάς, αλλά και για τις μυστικές και παράδοξες συνευρέσεις και συντυχίες των δύο ποιητών μπορεί κανείς να διαβάσει στο κείμενο του Βαγγέλη Μπιτσώρη (Αντί, 656 (13 Μαρτίου 1988): 44 - όπου βρίσκεται και το ποίημα που αναδημοσιεύω παραπάνω).  Για την ιστορία σημειώνω ότι το 1972 ο Νάσος Βαγενάς θα δημοσιεύσει το διήγημα «Πάτροκλος Γιατράς ή Οι ελληνικές μεταφράσεις της Έρημης Χώρας» έντονα επηρεασμένος από τον Μπόρχες. Ο Πάτροκλος Γιατράς είναι ένας φιλομαθής κομμουνιστής τυπογράφος, ο οποίος κατά τη μεταπολεμική περίοδο θα υποστεί διώξεις και φυλακίσεις που θα ψαλιδίσουν τις όποιες ποιητικές του φιλοδοξίες. Όταν, κάποια στιγμή, θα διαβάσει την Έρημη Χώρα του Έλιοτ, στο πρωτότυπο, θα θελήσει να τη διορθώσει σύμφωνα με τις ιδεολογικές του αντιλήψεις και αρχές και να τη μετατρέψει σε ένα θριαμβικό κομμουνιστικό ύμνο για την ανθρωπότητα. Το 1984 ο Ηλίας Λάγιος, θα δημοσιεύσει, εκτός εμπορίου την Έρημη Γη (εκδόσεις Ωλήν), με το ψευδώνυμο Αλέξης Φωκάς, όπου, αντίθετα από τον Γιατρά, θα θρηνήσει τις μεταπολιτευτικές διαψεύσεις της Αριστεράς. Το 1996 η Έρημη Γη θα δημοσιευτεί από τις εκδόσεις Ερατώ και στο τέλος του τόμου συμπεριλαμβάνεται και ο Γιατράς του Βαγενά[1]. 

---

[1] Για την παράδοξη ιστορία του Πάτροκλου Γιατρά και τις επαναληπτικές επιβιώσεις και επανεγγραφές της στη νεοελληνική λογοτεχνία, βλέπε Απόστολος Δοξιάδης. Λέγοντας και ξαναλέγοντας. Η λογοτεχνία, ο μυστηριώδης Πάτροκλος Γιατράς και οι μεταμορφώσεις της Ερημης Χώρας. Εκδόσεις Ικαρος, 2017.