Ο πληθωρισμός των διδακτορικών διατριβών: πρόβλημα και μάστιγα (α)

Διαβάζοντας ξανά αυτές τις μέρες, από άλλη αιτία και για άλλους λόγους, εκείνες τις παλιές, αλλά θέλω να πιστεύω όχι λησμονημένες και πάντως εύστοχες, επιφυλλίδες του Γ. Π. Σαββίδη στο Φύλλα Φτερά μου κίνησαν το ενδιαφέρον, ανάμεσα σε άλλες, δυο επιφυλλίδες δημοσιευμένες στα Νέα τον Ιούνιο (11 & 19) του (μακρινού) 1990 (σε συνδυασμό με δυο επόμενες, δημοσιευμένες στην ίδια φυλλάδα και συγκεντρωμένες στον ίδιο τόμο, γραμμένες στις 17 Αυγούστου και 4 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους).   

Οι δυο επιφυλλίδες με το χαρακτηριστικό τίτλο «Διατριβές αστοιχείωτων α΄ (11 Ιούνη) και β΄ (19 Ιούνη)» διαπιστώνουν εν τη γενέσει του ένα πρόβλημα –τον πληθωρισμό των διδακτορικών διατριβών- που στα επόμενα χρόνια έμελε να γιγαντωθεί και κατά μια έννοια να γίνει μάστιγα της (νέο-)ελληνικής κοινωνίας.  Τώρα, γιατί πρόβλημα και γιατί μάστιγα.  Ας τα εξετάσουμε με τη σειρά.

Πρώτον, το πρόβλημα.  Η καθολίκευση των σπουδών –ανεξάρτητα αν σχετίζεται και με ποιοτικές μεταβολές, πέρα από τις ποσοτικές- ήταν και, προσωπικά για μένα, εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της μεταπολίτευσης.  Οι άνθρωποι πρέπει να έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου τους, σύμφωνα με τις ανάγκες τους και ανάλογα με τις επιθυμίες τους.  Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να συνδέεται γραμμικά ή μονόδρομα η εκπαιδευτική διαδικασία με την επαγγελματική σταδιοδρομία.

Κατανοώ ότι ο εκπαιδευτικός θεσμός σε αναπτυσσόμενες κοινωνίες όπως η (νεο-)ελληνική είναι ο κύριος μηχανισμός κοινωνικής κινητικότητας και αναδιανομής, κι επομένως καθίσταται αυτομάτως κεντρικός ως τέτοιος.  Αλλά, από την άλλη, η πίεση για γενίκευση των σπουδών δεν θα πρέπει να είναι μονοσήμαντα προσανατολισμένη προς την «είσοδο στη δημοσιοϋπαλληλία». 

Θυμάμαι (άραγε από κάποιο αμερικάνικο φιλμ;) ένα διευθυντή σπουδών σε κάποιο από τα πλέον αναγνωρισμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα του κόσμου (το Χάρβαρντ;) να λέει στους φοιτητές του ότι το κύριο επίτευγμα του πανεπιστημίου είναι να κατασκευάζει άτομα ικανά να επινοούν τον εργασιακό τους κόσμο, να φτιάχνουν οι ίδιοι τη δουλειά τους – εγώ, επειδή δεν πολυσυμπαθώ αυτή την αντίληψη θα έλεγα ότι οι άνθρωποι σπουδάζουν για να μπορούν οι ίδιοι να «δημιουργούν» τον εαυτό τους. 

Και πόσο μου άρεσε αυτό που πρόσφατα διάβασα στον ‘τοίχο’ ενός φίλου στο φου-μπου ότι ένας κουρέας την ώρα που τον κούρευε σταματούσε και του διάβαζε αποσπάσματα από το Μπατάιγ.  Τέτοιους ανθρώπους πρέπει να «κατασκευάζει» ο εκπαιδευτικός θεσμός, διαρκώς προσανατολισμένους στη μάθηση για τη μάθηση και όχι με σκοπό την επαγγελματική (όρα οικονομική) ανταπόδοση.  Επομένως, εκπαίδευση και μάθηση επειδή το επιθυμώ και είναι τρόπος ζωής και όχι με σκοπό (φυσικά, μπορεί να είναι –και πρέπει να είναι στις κοινωνίες που διαβιούμε- στόχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας η επαγγελματική αποκατάσταση και ανέλιξη, αλλά όχι σκοπός) την επαγγελματική σταδιοδρομία.  

Ωστόσο ο πληθωρισμός των πανεπιστημιακών πτυχίων τα υποβάθμισε στην αγορά της εργασίας σε ‘χαρτιά’.  Το ‘χαρτί’ δεν φθάνει πια για να εξασφαλίσει στον κάτοχό του μια θέση εργασίας, επομένως επιδιώκει έναν ανώτερο τίτλο, «ως σταδιοδρομικό προσόν», από καθαρό, λοιπόν, πρακτικό υπολογισμό και σπάνια «από γνήσιο ενδιαφέρον για την επιστήμη». Ο Σαββίδης προσθέτει βέβαια και την «κοινωνική ματαιοδοξία» ως κινητήριο μοχλό για την απόκτηση ανώτερου –διδακτορικού- τίτλου κάτι που σε κείνο το μακρινό 1990 μπορεί να είχε μια δόση αληθολογίας, αλλά στις μέρες μας ο τίτλος του διδάκτορα δε φέρει κανένα τέτοιο κοινωνικό κύρος, εφόσον ο κάτοχος δεν είναι μοντέλο ή επιτυχημένος λαιφστιλίστας επιχειρηματίας ή ποδοσφαιριστής και τα όμοια.  

Συνεπώς, η ζήτηση για σπουδές –και κυρίως σε διδακτορικό επίπεδο- ανταποκρίνεται κυρίως σε ένα μικροαστικό ιδανικό για επαγγελματική αποκατάσταση και σπάνια σε προσωπικό μεράκι και πάθος για την έρευνα και τη γνώση.

Επειδή, όπως γράφει ο Σαββίδης το πανηγύρι είναι πολύ κι ο τόπος (στην περίπτωση μου ο χρόνος) λίγος –θα συνεχίσω αύριο με θέμα τη μάστιγα των διδακτορικών διατριβών, έχοντας ως καθοδηγητικό μπούσουλα τις παρατηρήσεις του Γ. Π. Σαββίδη.