Κροίσος Vs. Διαδούμενος

ΚΡΟΙΣΟΣ vs. ΔΙΑΔΟΥΜΕΝΟΣ

του Κώστα Κυριάκη

Κροίσος

Το ενεπίγραφο[1] επιτάφιο άγαλμα του Κροίσου από πάριο μάρμαρο που βρέθηκε στην Ανάβυσσο της Αττικής, χρονολογείται γύρω στα 530 π.Χ.  Η σωματική διάρθρωση και οι διαστάσεις του πλησιάζουν τις φυσικές (ύψος 1,94 μ.).  Οι κούροι, δηλ. τα αγάλματα γυμνών, αγένειων εφήβων[2] - των ανδρόπαιδων - αποτελούσαν το πρότυπο του νέου άντρα της αρχαϊκής εποχής, λειτουργώντας παράλληλα ως λατρευτικά, αναθηματικά και επιτύμβια, αγάλματα.

Ο Κροίσος φαίνεται να ήταν ένας αθηναίος ευπατρίδης ή ένας Λυδός μέτοικος[3], που ενσαρκώνει την αξία μιας σφριγηλούς νεότητας και την αντίληψη του ωραίου, στοιχεία τα οποία παραπέμπουν σε φυσική και πνευματική ομορφιά[4].

Οι βασικές αισθητικές αρχές που το διέπουν είναι:

(α) "η μνημειακή απόδοση της μορφής και της έκφρασης του προσώπου"[5].  Να σημειωθεί ότι λείπει το "αρχαϊκό" μειδίαμα και πως ο Κροίσος δεν δείχνει ανδρόπαις αλλά άνδρας[6]. 

(β) "η χαρακτηριστική καθορισμένη, συμμετρική στάση, το ένα πόδι[7] πιο μπροστά από το άλλο και τα χέρια κολλημένα στις πλευρές του σώματος"[8].

(γ) η μετωπικότητα[9].  Εκφράζεται με αυστηρούς κάθετους και οριζόντιους άξονες, με απόλυτη συμμετρία, έτσι "[…]οι ανάγλυφες αρχαϊκές μορφές δείχνουν πιεσμένες […] χωρίς σωματικό όγκο και τρίτη διάσταση […] με όλα τα μέρη του σώματος σ' ένα επίπεδο, χωρίς προοπτική"[10].  Ωστόσο η προβολή του αριστερού ποδιού "την οποία ακολουθεί οργανικά μια σχετική στροφή του σώματος και συνοδεύεται και από ανεπαίσθητες βραχύνσεις ορισμένων μερών"[11] μεταμορφώνει τον Κούρο σε εσωτερικά παλλόμενο όγκο.

(δ) η τάση για σχηματοποίηση γίνεται εμφανής στο πρόσωπο: στερεό, καθαρό και σύμμετρα ελλειπτικό, με πλατιές παρειές.  Στα τόξα των φρυδιών που πλαισιώνονται από δύο αμυγδαλωτά μάτια[12], στα ελικόσχημα αυτιά και τέλος στην κόμη που στρογγυλεμένη στη ράχη καμπυλώνεται στα πλάγια και πάνω στον τράχηλο[13].

(ε) η αναζήτηση φυσιοκρατικών στοιχείων στο σώμα. "Το στιβαρό σαρκωμένο σώμα, με τονισμό των γλουτών, αποτελεί μια αντίδραση προς το ιδανικό του λεπτόκορμου Κούρου των μέσων του 6^ου αι."[14].  Ο ανώνυμος καλλιτέχνης δείχνει να μεταχειρίζεται το σώμα και τα μέλη του με γνώση της φύσης τους αλλά "όχι ακόμη και των ανατομικών λειτουργιών τους"[15].  Ωστόσο, υπάρχει και στο σώμα η τάση για σχηματοποίηση π.χ. ο ρόμβος που "περιγράφει την περιοχή του στομάχου και της κοιλιάς"[16]. 

        Οι μυώνες των ποδιών είναι σφριγηλοί και ρωμαλέοι, οι αρθρώσεις γεμάτες ένταση και δύναμη.  Μια τάση για διακοσμητικότητα παρατηρείται στα οστά των κλειδών που μοιάζουν με τόξα. 

(στ) η επιμέλεια που παρατηρείται στις λεπτομέρειες, όπως τα αυτιά σε συνδυασμό με ίχνη κόκκινου χρώματος στα μαλλιά, στα μάτια και στο ηβαίο μαρτυρούν τη φροντίδα του καλλιτέχνη για ωραιοποίηση.

Διαδούμενος

 

Ο Διαδούμενος του Πολύκλειτου[17], χρονολογείται γύρω στο 420 π.Χ.  Παριστάνεται νέος αθλητής που δένει στο κεφάλι του την ταινία της νίκης.

Το βάρος του σώματος δεν μοιράζεται και στα δύο σκέλη αλλά "το δεξί πόδι πατάει γερά στη γη και στηρίζει ολόκληρο το σώμα, ενώ το αριστερό, λυγισμένο στο γόνατο και ελεύθερο, απομακρύνεται προς τα πίσω και μόλις αγγίζει με τα δάκτυλα το έδαφος"[18].  Έτσι το κοντραπόστο βρίσκει στα έργα του Πολύκλειτου την τέλεια εφαρμογή του.  Παρατηρούμε μια "συνθετική και οργανικά διαρθρωμένη δημιουργία, με έντονες και κυρίως φυσιολογικές κινήσεις"[19], το αποτέλεσμα των οποίων είναι ο αρμονικός χιασμός και η σύμμετρη ανάπτυξη των μελών του σώματος.  Ο Διαδούμενος φαίνεται να έχει τις ιδεώδεις αναλογίες της ανδρικής μορφής[20].

Το κεφάλι στρέφεται και κλίνει δεξιά, προς το "στάσιμο" σκέλος[21].  Χαρακτηριστικό των έργων του Πολύκλειτου είναι "το χαμηλό ανάγλυφο των μαλλιών, οι ευρείς και δυνατοί ώμοι και το τονισμένο και καθαρό σχέδιο των μυών"[22].  Ολόκληρο το σύστημα κινήσεων και αντικινήσεων (χιασμός), οι μετατοπίσεις δηλ. από τον κατακόρυφο κεντρικό άξονα, έχουν ένα σιγμοειδή ρυθμό.  Το κτίσιμο είναι στέρεο και όχι στεγνό, με απόλυτη γνώση της ανατομίας, χωρίς όμως εξωτερική αντιγραφή των φυσικών στοιχείων[23].  Ολόκληρη η στάση της μορφής συλλαμβάνεται σε μια ανεπανάληπτη "ισόρροπη ένταση"[24].  Γι' αυτό ονομάζουν χαρακτηριστικά το έργο αυτό ως "molliter iuvenis" (αβρό νέο). 

Βασικές Διαφορές

Οι βασικές διαφορές ανάμεσα στον Κροίσο και το Διαδούμενο είναι:

(α) Το λύγισμα του γονάτου που σπάει την ακαμψία και τη συγκρατημένη στάση, απελευθερώνοντας τις οικίες δυνάμεις του σώματος, επιτρέποντας στον καλλιτέχνη να δημιουργήσει κινήσεις και αντικινήσεις (χιασμούς).

(β) Η εξαφάνιση της μετωπικότητας.

(γ) Η νέα τεχνική κατασκευής κούφιων χάλκινων αγαλμάτων παράλληλα με μια πνευματική αναγκαιότητα για ανανέωση των μορφών, η οποία αλλάζει τη θεματολογία και τη μορφολογία της εποχής.

(δ) Ο καλλιτέχνης των κλασικών χρόνων υπογράφει με το όνομά του.

---

[1] Η μεσαία εμπροστική πλάκα της βάσης του, η μόνη που σώθηκε, έχει χαραγμένο το επίγραμμα: "στήθι και οίκτιρον Κροίσον παρά σήμα θανόντος ον ποτ' ενί προμάχοις ώλεσε θούρος Άρης".

[2] Παλαιότερα ταύτιζαν τους κούρους με τον θεό Απόλλωνα.  Αυτό όμως δεν ευσταθεί γιατί έτσι δεν ερμηνεύονται ικανοποιητικά οι ενεπίγραφοι ή οι επιτύμβιοι κούροι.

[3] Ομώνυμος του βασιλιά της Λυδίας.

[4] Βλ. Α. Παπαγιαννοπούλου κ.ά., Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, τομ. Α': Προϊστορική και Κλασική Τέχνη, ό.π., σ. 205

[5] Στο ίδιο, σ. 205

[6] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Β' (Αρχαϊκός Ελληνισμός), Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών 1971, σ. σ. 384-387.

[7] Πάντα το αριστερό.

[8] Τ. Μπόρντμαν, Αρχαία Ελληνική Τέχνη, μτφρ. Α. Παππάς, Αθήνα: εκδ. Υποδομή 1980, σ. 73.

[9] Χαρακτηριστικό και της αιγυπτιακής γλυπτικής.

[10] Γ. Κοκκόρου-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας.  Σύντομη Ιστορία (1050-50π.χ.), Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα 1995 (γ' εκδ.), σ. 82.

[11] Μ. Τιβέριος, Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Τέχνη, ό.π., σ.σ. 17-18.

[12] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Β' (Αρχαϊκός Ελληνισμός), ό.π., σ. 385

[13] Βλ. Σ. Καρούζου, Εθνικό Μουσείο.  Γενικός Οδηγός, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών 1982, σ. 51.                                                                                                                                                

[14] Στο ίδιο, σ. 51.  Αντίστοιχο φαινόμενο στην Αθήνα παρατηρούμε σε μορφές του αγγειογράφου Εξηκία.

[15] Τ. Μπόρντμαν, Αρχαία Ελληνική Τέχνη, ό.π., σ. 75.

[16] Γ. Κοκκόρου-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας.  Σύντομη Ιστορία (1050-50π.χ.), ό.π., σ. 83.

[17] Ο Διαδούμενος μας έγινε γνωστός από ρωμαϊκό αντίγραφο που βρέθηκε σ' ένα σπίτι της υστεροελληνικής εποχής, στη Δήλο το 1890.

[18] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Γ'2 (Κλασικός Ελληνισμός), Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών 1972, σ. 303.

[19] Μ. Τιβέριος, Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Τέχνη, ό.π., σ. 23.

[20] ένα έργο κατασκευασμένο για να επιβεβαιώνει τον Κανόνα.

[21] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Γ'2 (Κλασικός Ελληνισμός), ό.π., σ. 303.

[22] Γ. Κοκκόρου-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας.  Σύντομη Ιστορία (1050-50π.χ.), ό.π., σ. 193.

[23] Βλ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Γ'2 (Κλασικός Ελληνισμός), ό.π., σ. 303.

[24] Στο ίδιο, σ. 303.