Η έξοδος από την κρίση είναι υπόθεση όλων μας

Η έξοδος από την κρίση είναι υπόθεση όλων μας

                                       

Η κρίση που ενέσκηψε πάνω από την ελληνική κοινωνία, ήδη από το 2008, φανέρωσε όχι μόνο τη σαθρότητα της ελληνικής οικονομίας, αλλά ανέδειξε και τη νοσηρότητα της νεοελληνικής κοινωνίας.  Για το πρώτο τον λόγο έχουν οι οικονομικοί επιστήμονες (και, πρόσφατα, διάφοροι δημοσιολογούντες από τηλοψίας).  Το δεύτερο όμως είναι μια κουβέντα που πρέπει κανείς να κάνει με τον εαυτό του.  Δηλαδή το πώς και το γιατί πορεύτηκε έτσι όπως πορεύτηκε και στο πρώτο φύσημα του αέρα ανεμοσκορπίστηκε. 

Πράγματι, η νεοελληνική κοινωνία μοιάζει με σκορποχώρι, όπου ο καθένας λέει και κυρίως κάνει ότι κατεβάσει η κούτρα του.  Καμιά συλλογικότητα, καμιά προσπάθεια να δούμε στον άλλο τον εαυτό μας, αλλά μόνο ξεσκισμένες ιαχές και πληγωμένες ιερεμιάδες.  Καθένας για τον εαυτό του και καθένας ο εαυτούλης του, όπως τόσα και τόσα χρόνια τον δίδασκαν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, ο τύπος, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, οι πολιτικοί, ο μπακάλης, ο υδραυλικός, ο υπάλληλος, οι γονείς του, όλοι.  Κοίτα να βολευτείς εσύ και μη σε νοιάζει τι κάνουν οι άλλοι.  Αυτό άλλωστε είναι το απαύγασμα – απάνθισμα της κυρίαρχης νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας.  Ζήσε εσύ και άσε τους άλλους να πεθάνουν.  Φυσικά, πουθενά δε σου λένε ότι κάποτε κάποιος ισχυρότερος θα σκοτώσει και σένα για να ζήσει εκείνος (λογική του κοινωνικού δαρβινισμού).  Ζούγκλα.  Και δεν είναι του παρόντος σημειώματος να εξηγήσω γιατί ο νεοφιλελευθερισμός όχι μόνο ευνοεί την ανάπτυξη (να μια αγαπημένη του λέξη) αλλά και ευδοκιμεί σε συνθήκες ζούγκλας.

Βέβαια, ο ατομικιστικός νεοφιλελευθερισμός βρήκε γόνιμο έδαφος και ρίζωσε στην Ελλάδα.  Τελευταία διάβαζα μια συλλογή μανιάτικων ανεκδότων και έπεσα πάνω σε ένα που το βρήκα χαρακτηριστικό της νεοελληνικής νοοτροπίας.  Κάποιος μάγος λέει εμφανίζεται σε έναν μανιάτη και υπόσχεται να του ικανοποιήσει κάθε του επιθυμία.  Αλλά, για να συμβεί αυτό, τότε ο γείτονάς του θα λάβει τα διπλά.  Σκέφτεται και σκέφτεται ο μανιάτης.  Αν πω χίλιες λίρες, ο γείτονας θα έχει δυο χιλιάδες.  Αν ζητήσω 50 πρόβατα, ο γείτονας θα πάρει 100.  Αποφάσισα, είπε στον μάγο.  Θέλω να μου βγάλεις το ένα μάτι.  Έτσι, σκέφτηκε από μέσα του, ο γείτονας δεν θα έχει ολότελα μάτια.  Πάνω σε αυτή τη νοοτροπία της φυλής (ξέρω δύσκολη και πολύσημη λέξη, αλλά δεν έχω τώρα πρόχειρη κάποια άλλη) ο ατομικιστικός καπιταλισμός έσπειρε τη μνησικακία, τον φθόνο, τη ροπή στην ευκολία, το ξόδεμα.  Διευκόλυνε την καλλιέργεια μιας στενότητας πνεύματος και μιας ‘τοπικότητας’ –δήθεν παγκοσμιοποιημένης.  Έτσι, κάρπισε η αμπελοφιλοσοφία, ο φραπεδισμός, ο ζαμανφουτισμός και ο ωχαδερφισμός.  Η ρεμούλα, η μπίζνα, η αρπαχτή.  Όλα όσα συστηματικά και αδιαλείπτως δίδασκε το πολιτικό σύστημα.  Δούλεψε να φας και κλέψε να έχεις.

Αυτό που είναι σήμερα ο ελληνικός λαός οφείλεται στις παιδαγωγικές μεθόδους των πολιτικών κομμάτων που νέμονταν την εξουσία τα τελευταία 30 χρόνια και στην υπακοή του σε αυτές.  Οι κυβερνώντες συστηματικά εκπαίδευαν τον λαό, ώστε πετώντας ψίχουλα εκείνοι να ευωχούνται με ραγού βίσωνα και σεβίτσε νεογέννητου σολομού της Αρκτικής.  Συστηματικά, επίσης, απαξίωναν το συνδικαλιστικό σύστημα (δεν ήθελε και πολλή προσπάθεια), τις δυνάμεις της εργασίας και τα λαϊκά αιτήματα, βαπτίζοντας τα όλα συλλήβδην και αθρόως λαϊκισμό.  Άλλωστε, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού είναι και η διαστροφή της σημασίας των λέξεων.  Έτσι, την απορρύθμιση τη λέμε μεταρρύθμιση, τη δυσανάπτυξη ανάπτυξη, τον αυνανισμό συνουσία.  Σπρώχνοντας, λοιπόν, τη μια κοινωνική ομάδα ενάντια στην άλλη, εφαρμόζοντας στην πράξη έναν καθόλου, όπως φαίνεται, παρωχημένο βυζαντινισμό, κατόρθωσαν να κυβερνούν σχεδόν με καθολική ανοχή και καθόλου κοινωνικό έλεγχο.

Κάποια στιγμή, κάπου εκεί γύρω στο 2008, η νεοελληνική κοινωνία αφυπνίστηκε αιφνιδιαστικά και αιχμαλωτίστηκε ακαριαία σε μια αιχμηρή πραγματικότητα.  Μια πραγματικότητα που διέλυε τον κοινωνικό ιστό και βύθιζε ‘το μαξιλάρι απορρόφησης των κοινωνικών κραδασμών’, δηλαδή τη μεσαία τάξη, στο γκρεμό.  Η για χρόνια νανουρισμένη σε μια κούνια κοινωνικής αταραξίας μεσαία τάξη ένιωσε τον «κόσμο» να υποχωρεί κάτω από τα πόδια της.  Ένιωσε να διολισθαίνει σε συνθήκες που πίστευε ότι αποτελούν παρελθόν (δηλαδή, στη βάση της ιστορικής της γνώσης κάτι που το λέμε σαν παραμύθι στα παιδιά μας).  Το παρελθόν, όμως, ξύπνησε και απειλούσε το παρόν της.  Η ανεργία θεριεύει και απειλεί τους πάντες.  Δε γίνεται πια λόγος για ποιότητα ζωής, αφθονία αγαθών, κατανάλωση.  Το φάσμα της πείνας ανοίγει μπροστά της υπαρκτό και καραδοκεί το επόμενο θύμα του για να το λιανίσει.   

Παρόλα αυτά όμως καμιά συλλογικότητα δεν αναδύθηκε.  Το κίνημα των Αγανακτισμένων, το κίνημα των πλατειών ή του Δεν Πληρώνω μαράζωσαν πριν καν ανθίσουν.  Γιατί;  Επειδή ο ελληνικός λαός για πολλά πολλά χρόνια εκπαιδεύτηκε ή καλύτερα εθίστηκε στο νοσηρό ατομικισμό και στην απαξίωση κάθε συλλογικής προσπάθειας.  Αδυνατίζοντας άλλωστε το κοινωνικό οι κυβερνώντες δεν είχαν τίποτα να φοβηθούν.  Οι μονάδες εύκολα χειραγωγούνται ή, στην τελική, κάμπτονται (ή εξωθούνται στην αυτοκτονία).  Έτσι, καθένας μόνος του νιώθει να τον καταπίνει η δίνη της κρίσης και δεν ξέρει τι άλλο να κάνει από το να κραυγάσει, χωρίς να τον ακούει κανείς, ή να κλάψει, χωρίς να τον λυπάται ή να τον πιστεύει κανείς.  Μόνος του φεύγει μες στη σιωπή που ανοίγει η μοναξιά ενός κόσμου μοναχικού.

Το πολιτικό σύστημα από εναγόμενο και απολογούμενο σύντομα ανέλαβε και μετατράπηκε, με έναν μονάχα μικρό ελιγμό στην κορυφή της εξουσίας, τη θέση του Παπανδρέου κατέλαβε ο απηνής συνεχιστής του Σαμαράς, σε ενάγοντα και απολογητή.  Μαζί τα φάγαμε.  Έτσι, ξεφεύγουν οι απίθανοι εκείνοι ανευθυνοϋπεύθυνοι που οδήγησαν τη χώρα στη δεύτερη μεγαλύτερη σύγχρονη ιστορική της καταστροφή, μετά τη Μικρασιατική.  Και ο λαός αποσβολωμένος, χωρίς ιστορική μνήμη, μαρμαρωμένος στον ατομικισμό του καταλαμβάνει και πάλι τον γνωστό ρόλο, ρόλο χειροκροτητή και παθητικού θεατή.

Αντόνιο Μπέρνι (1934), Η διαδήλωση

Αυτό πρέπει να σταματήσει.  Για μια φορά ακόμη στη σύγχρονη ελληνική ιστορία πρέπει να αποφασίσουμε να δουλέψουμε «όλοι μαζί […]  Και στο εξής να μάθομε γνώση, αν θέλουμε να φκιάσομε χωριό να ζήσομε όλοι μαζί».  Η κρίση μπορεί να πλήττει καθέναν ξεχωριστά, αλλά η έξοδος από την κρίση είναι υπόθεση όλων μας.  Επομένως, πρέπει να θυμηθούμε ξανά εκείνο το ξεχασμένο μακρυγιαννικό ‘εμείς’.

Κώστας Κυριάκης