Για να εξηγήσουμε με τον πιο σαφή τρόπο πώς γεννιέται ειδικά η τόσο σημαντική πλάνη [ότι η βούλησή μας είναι ελεύθερη], ας φανταστούμε λ.χ. έναν άνθρωπο ο οποίος κοντοστέκεται στον δρόμο και συλλογίζεται: «Η ώρα είναι έξι το απόγευμα, έχω τελειώσει για σήμερα τη δουλειά. Μπορώ να κάνω έναν περίπατο ή να πάω ίσαμε τη λέσχη, μπορώ επίσης να ανεβώ στο κάστρο για να δω τη δύση του ήλιου. μπορώ επίσης να πάω στο θέατρο ή, πάλι, να περάσω από αυτόν ή εκείνον τον φίλο, μπορώ ακόμη να βγω από την πόλη, ν’ ανοιχτώ στον κόσμο και να μην ξαναγυρίσω ποτέ. Όλα αυτά είναι αποκλειστικά στο χέρι μου, είμαι απόλυτα ελεύθερος να κάνω τούτο ή το άλλο. Εγώ όμως δεν θα κάνω τίποτα από όλα αυτά αλλά θα πάω, με τη θέλησή μου βέβαια, στο σπίτι, στη γυναίκα μου».
Είναι ακριβώς σαν να έλεγε το νερό: «Μπορώ να γίνω κύμα θεόρατο (ναι! στη θάλασσα ή στην καταιγίδα), μπορώ να κυλήσω ορμητικά (ναι! σε μια νεροσυρμή), μπορώ να γκρεμιστώ αφρίζοντας και παφλάζοντας (ναι! στον καταρράκτη), μπορώ να μετεωριστώ σαν αχτίδα (ναι! στο σιντριβάνι), μπορώ, τέλος ακόμη και να βράσω και να εξαφανιστώ (ναι! στη θερμοκρασία των ογδόντα βαθμών). Ωστόσο, δεν θα κάνω τίποτα απ’ όλα αυτά, αλλά θα μείνω, με τη θέλησή μου, ήρεμο και καθάριο στον καθρέφτη της μικρής λίμνης».
Όπως το νερό μπορεί να πραγματοποιήσει τα παραπάνω μόνον εφόσον συντρέχουν τα καθοριστικά αίτια καθενός απ’ αυτά, έτσι ακριβώς κι ο άνθρωπος δεν δύναται να κάνει ό,τι φαντάζεται πως μπορεί παρά μόνο με την ίδια προϋπόθεση.
[Σοπενάουερ. Επιλογή από το έργο του. Μτφρ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος & Κλάους Μπέτσεν. Αθήνα: Στιγμή]
