(Επαν)εκπαίδευση στα χρόνια της κρίσης: η περίπτωση των σπουδαστών/τριών των Δημοσίων Ινστιτούτων Επαγγελματικής Κατάρτισης

των Γ. Πεχτελίδη και Κ. Κυριάκη 

Περίληψη

Στα αποσταθεροποιητικά, ρευστά και πολυπρισματικά κοινωνικά περιβάλλοντα της ύστερης νεωτερικότητας, αθρόες ομάδες του πληθυσμού βρίσκονται σε επαγγελματικό-οικονομικό κίνδυνο, περιθωριακότητα και επισφάλεια, με αποτέλεσμα τα άτομα, και κυρίως οι νέοι, να βιώνουν κάθε κρίση, αλλά ιδιαίτερα τις περιοδικές οικονομικές κρίσεις του ύστερου καπιταλισμού, ως οντολογική απειλή.  Για να αντιμετωπίσουν την κρίση τα άτομα επιστρατεύουν κάποιες τεχνικές διαχείρισής της, μια από τις οποίες είναι η αναβάθμιση των γνωστικών τους πόρων και δεξιοτήτων. Στην παρούσα ανακοίνωση μελετάμε μια ομάδα νέων εκπαιδευόμενων (18 – 25 χρονών), οι οποίοι αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο της ανεργίας, της ετερο- και υποαπασχόλησης και της ατελούς ένταξης στην αγορά εργασία επέλεξαν στρατηγικά την επιστροφή στην εκπαιδευτική διαδικασία, μέσα από τη συμμετοχή τους στα προγράμματα σπουδών των Δημόσιων Ινστιτούτων Επαγγελματικής Κατάρτισης.  Θα διερευνήσουμε μέσα από αυτοβιογραφικά αναστοχαστικά σημειώματα (ή γραπτά) τη ρητορική των προσωπικών αφηγημάτων με σκοπό να απαντήσουμε στα εξής ερωτήματα:

-Γιατί επέλεξαν ως στρατηγική διαχείρισης στην κρίση τον αναπροσανατολισμό των εκπαιδευτικών τους προσόντων και των επαγγελματικών τους γνώσεων;

-Ποιο νόημα δίνουν τα υποκείμενα της μελέτης στην έννοια της εκπαίδευσης και πώς σημασιοδοτούν την επιστροφή τους σε αυτήν;

-Ποιες οι συνέπειες της κρίσης στην επιλογή συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων;

-Ποιες ικανότητες επιστρατεύουν τα υποκείμενα ώστε να συμφιλιώσουν τις ατομικές τους βιογραφίες με τη ρευστότητα και τον πλουραλισμό των πολιτισμικών αντινομιών της κοινωνικής ζωής;

Η βιογραφική προσέγγιση μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τις νεανικές πολιτισμικές πρακτικές στο πλαίσιο των μεταβάσεων των νέων και των γενεακών αλλαγών. Αυτό συνεπάγεται τη διερεύνηση της πολλαπλής εμπλοκής των νέων στην εκπαίδευση, στην απασχόληση, στις πολιτισμικές μορφές και σχέσεις, καθώς και στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Όλες οι βιογραφίες πιθανώς περιλαμβάνουν συγκρουόμενες και αντιφατικές εμπειρίες και εκτίθενται σε συγκρουόμενους τρόπους κατανόησης του κόσμου. Αυτοί οι τρόποι αντανακλούν τις κοινωνικές συνθήκες μέσω των οποίων αποκτήθηκαν και μάλιστα ένα habitus μπορεί να αντιμετωπίσει συνθήκες διαφορετικές από εκείνες στις οποίες δημιουργήθηκε (μεταθεσιμότητα). Υπό αυτό το πρίσμα, εξετάζουμε το σύνθετο ζήτημα των αλληλοσυνδεόμενων μετασχηματισμών των κοινωνιών και των ατομικών βιογραφικών, καθώς και πώς αυτοί επιδρούν στην κοινωνική δυναμική της ανισότητας και στις σχέσεις, αποφάσεις και εν τέλει στις ζωές των νέων ανθρώπων. Τα μεταλλασσόμενα πρότυπα εργασίας, σπουδών και συνθηκών ζωής δείχνουν ένα νέο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό σχηματισμό που όχι μόνο αλλάζει το χρόνο της μετάβασης (π.χ. από σχολείο σε εργασία), μετατοπίζει το κέντρο βάρους της εκπαίδευσης (π.χ. από τις πολιτισμικές στις πιστοποιητικές διαδικασίες), αλλά κυρίως μετασχηματίζει τους τύπους ενηλικότητας που είναι διαθέσιμοι και τις δυνατότητες που προσφέρονται στους νέους.

Θα αναλύσουμε τα αυτοβιογραφικά αφηγηματικά σημειώματα εφαρμόζοντας ένα σύνθετο εννοιολογικό συνδυασμό, αντλώντας από τη λογοθεωρία, την κοινωνιολογία του κινδύνου, της εξατομίκευσης (individualisation) και της επισφάλειας, τη θεωρία του Bourdieu για το habitus και την έννοια της γενεάς του Manheim.