...αν δεν υπήρχαν τα βιβλία

Ο καρδινάλιος Βησσαρίων (1403 – 1472) στην επιστολή της 31^ης Μαΐου του 1468 που απευθυνόταν στον δόγη Κριστόφορο Μόρο (1462 - 1471), η οποία συνόδευε το κληροδότημα της βιβλιοθήκης του στην πόλη της Βενετίας (482 ελληνικοί τόμοι και 264 λατινικοί τόμοι), έγραφε:

«Τα βιβλία είναι γεμάτα με λόγια σοφών, με παραδείγματα των αρχαίων για τα ήθη, τους νόμους, τη θρησκεία.  Ζούνε, συζητάνε, μιλάνε μαζί μας, μας διδάσκουν, μας δασκαλεύουν, μας παρηγορούν, κάνουν αισθητή την παρουσία τους βάζοντας μπροστά στα μάτια μας πράγματα που έχουν φύγει από τη μνήμη μας.  Τόσο μεγάλη είναι η αξιοπρέπεια, η μεγαλοσύνη και η ιερότητά τους που, αν δεν υπήρχαν τα βιβλία, θα ήμασταν άξεστοι και ανίδεοι, χωρίς καμιά ανάμνηση του παρελθόντος, χωρίς κανένα παράδειγμα^. δεν θα είχαμε καμιά γνώση των ανθρώπινων και των θείων πραγμάτων^. το ίδιο το μνήμα που δέχεται τα σώματά μας θα έσβηνε και τη μνήμη των ανθρώπων».  

(μικρό υπόμνημα)         

Ο τίτλος παραπέμπει στο πολύ ενδιαφέρον δοκίμιο του Νίκου Τσούλια «Αν έλειπαν τα βιβλία…» 

Το περιεχόμενο είναι αντιγραφή από το βιβλίο του Ordine Η χρησιμότητα του άχρηστου (Άγρα, 2014: 148 - 149), σε μετάφραση του Ανταίου Χρυσοστομίδη (ο οποίος ‘έφυγε’ εφέτος)

Ο Ordine μεταγράφει την επιστολή του Βησσαρίωνα από το βιβλίο του Eugenio Garin, La Cultura del Rinascimento (1988: 41)

Για τον καρδινάλιο Βησσαρίωνα βλέπε πρόχειρα στη Βικιπαίδεια

Για τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, στην οποία βρίσκονται οι ‘τόμοι’ και οι συλλογές χειρογράφων του καρδινάλιου Βησσαρίωνα βλέπε στη Βικιπαίδεια

Για τους δόγηδες της Βενετίας, βλέπε πάλι στη Βικιπαίδεια