Παιχνίδι ρόλων και ενέργεια

του Κυριάκη Κωνσταντίνου

ΘΕΜΑ 1^ο

Υποθέστε ότι σε ένα νησί του Αιγαίου λειτουργεί ένας θερμοηλεκτρικός σταθμός (λιγνίτης) για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως, επειδή ο αριθμός των τουριστών που τα τελευταία χρόνια συρρέουν στο νησί έχει αυξηθεί σημαντικά και σχεδιάζεται και η περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, είναι απαραίτητο να αυξηθεί η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας προκειμένου να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες. Οι λύσεις που προτείνονται λόγω της θέσης και των πόρων της περιοχής είναι: η επέκταση του θερμοηλεκτρικού σταθμού, και η χρήση αιολικής και ηλιακής ενέργειας.

Να σχεδιάσετε ένα παιχνίδι ρόλων με θέμα «Δημιουργία μονάδας/ων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο νησί» προκειμένου να αναδυθούν όλες οι σχετικές απόψεις και επιχειρηματολογίες και να συζητηθεί διεξοδικά το θέμα αυτό που απασχολεί σοβαρά την κοινωνία του νησιού.

Να καταγράψετε:

Ø      τους στόχους του παιχνιδιού ρόλων,

Ø      το  σενάριο,

Ø      τους πιθανούς ρόλους και

Ø      τρεις (3) βασικές θέσεις – επιχειρήματα κάθε ρόλου.

Απάντηση

            Το παιχνίδι ρόλων είναι μια ενεργητική παιδαγωγική τεχνική που αφορά στην επίλυση κάποιας προβληματικής ή συγκρουσιακής κατάστασης της πραγματικότητας (Κόκκος, 2005: 65).  Οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να δραματοποιούν απόψεις και συμφέροντα ατόμων ή κοινωνικών ομάδων, αναδεικνύοντας έτσι θέσεις και αντιθέσεις, συναισθήματα και αξίες που διασταυρώνονται ώστε να κατανοούν καλύτερα τη φύση και τις διαστάσεις των εξεταζόμενων προβλημάτων (Φλογαΐτη, 2008 : 52). 

            Στη βάση των παραπάνω θα σχεδιάσω και περιγράψω ένα παιχνίδι ρόλων (Γεωργόπουλος & Τσαλίκη, 2002: 75 – 76^. Καλαϊτζίδης & Ουζούνης, 1999: 215 – 217^. Κόκκος, 2005: 65 – 72^. Φλογαΐτη, 2008: 53 – 54):

Α. Θέμα:

«Δημιουργία μονάδας/ων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο νησί»

Β. Στόχοι του παιχνιδιού ρόλων είναι οι εκπαιδευόμενοι:

Β1. Σε επίπεδο γνώσεων:

-να διακρίνουν τις κατηγορίες ενεργειακών πόρων ,

-να εξηγούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τα οφέλη από τις χρήσεις συμβατικών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας,

-να αναγνωρίζουν τις εναλλακτικές δυνατότητες επίλυσης των ενεργειακών ζητημάτων.

Β2. Σε επίπεδο δεξιοτήτων:

-να διακρίνουν τις συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις των διάφορων και διαφορετικών κοινωνικών ομάδων,

-να μάθουν να ακούν τις απόψεις των άλλων και να συνδιαλέγονται ώστε να βρεθούν λύσεις κοινής αποδοχής,

-να αναπτύξουν δεξιότητες έκφρασης συναισθημάτων, διαπραγμάτευσης και επίλυσης προβλημάτων.

Β3. Σε επίπεδο στάσεων:

-να ευαισθητοποιηθούν σε ζητήματα τοπικής κοινωνίας που αφορούν στην αειφόρο ανάπτυξη,

-να αναπτύξουν αίσθημα προσωπικής και συλλογικής/κοινωνικής ευθύνης σε θέματα περιβάλλοντος και ενέργειας.   

Γ. Το Σενάριο και οι πιθανοί ρόλοι:

Γ1. Το Σενάριο:

Σε κάποιο από τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά λειτουργεί ένας θερμοηλεκτρικός σταθμός, ο οποίος για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιεί ως ενεργειακό πόρο συμβατική μορφή ενέργειας (λιγνίτης) (Μαρίνος-Κουρής, 1999: 231 – 232).  Οι αυξητικές τάσεις των ετήσιων αφίξεων στο νησί διαμορφώνουν το πλαίσιο για τον σχεδιασμό περαιτέρω τουριστικής ανάπτυξης.  Ωστόσο, αυτό συνεπάγεται αύξηση της παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να μπορέσουν να καλυφθούν οι επιπρόσθετες ανάγκες.  Οι λύσεις που προτείνονται τόσο εξαιτίας της θέσης όσο και των ενεργειακών πόρων της περιοχής είναι είτε να επεκταθεί ο θερμοηλεκτρικός σταθμός, είτε να χρησιμοποιηθούν ανανεώσιμες/ εναλλακτικές πηγές ενέργειας (Τσούτσος & Σκίκος, 1999), και κυρίως αιολική και ηλιακή.  Για τον σκοπό αυτό οι τοπικές αρχές έχουν συγκαλέσει ανοικτή δημόσια συζήτηση, ώστε οι διάφορες ομάδες του πληθυσμού που το ζήτημα τους αφορά άμεσα ή έμμεσα να μπορέσουν να εκφράσουν τις απόψεις τους.  

Γ2. Πιθανοί Ρόλοι:

Στην ανοικτή δημόσια συζήτηση μπορούν να συμμετέχουν οι εξής ομάδες πληθυσμού:

-εκπρόσωποι του υπουργείου που αναλύουν τα κοινωνικο-οικονομικά οφέλη του έργου,

-εκπρόσωποι της εταιρείας που εκμεταλλεύεται τον θερμοηλεκτρικό σταθμό,

-εκπρόσωποι των πολιτών που επιθυμούν την ανάπτυξη της περιοχής, αλλά, παράλληλα, ενδιαφέρονται να μην υποβαθμιστεί η ποιότητα ζωής τους,

-περιβαλλοντικές οργανώσεις, ειδικοί επιστήμονες κ.ά. 

Δ. Τα βασικά επιχειρήματα κάθε ρόλου:

	Εκπρόσωποι του Υπουργείου	Εκπρόσωποι της Θερμοηλεκτρικής Εταιρείας	Εκπρόσωποι των Πολιτών	Εκπρόσωποι Περιβαλλοντικών Οργανώσεων
Επιχειρήματα	Κριτήρια χωροθέτησης των εναλλακτικών πηγών ενέργειας	Χαμηλό κόστος του λιγνίτη σε σχέση με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ)	Η επέκταση του θερμο-ηλεκτρικού σταθμού θα είχε επιπτώσεις στην αισθητική του χώρου	Συνέπειες των ρύπων από την καύση λιγνίτη στην ανθρώπινη ζωή
	Αποφυγή προβλημάτων αισθητικής ρύπανσης	Λήψη μέριμνας για μείωση εκπομπών CO2	Δέσμευση μεγάλων εκτάσεων γης περιμετρικά του εργοστασίου	Βαθμός όχλησης από τις νέες εγκαταστάσεις
	Συναινετικές Λύσεις	Αύξηση θέσεων εργασίας	Ποιοτική υποβάθμιση της γης και της θάλασσας	Η πολιτεία υπεύθυνη της προστασίας της αειφόρου διαχείρισης της περιοχής

Πίνακας 1. Βασικά επιχειρήματα κάθε ρόλου

Οι εκπρόσωποι του Υπουργείου θα προτείνουν συναινετικές λύσεις, στη βάση ότι τα προβλήματα λύνονται από κοινού, και στο πλαίσιο της διαμόρφωσης σχετικής νομολογίας ώστε να υπάρξουν κριτήρια χωροθέτησης για τις ΑΠΕ, αλλά και να αποφευχθεί η αισθητική ρύπανση (Τσούτσος & Σκίκος, 1999: 309).  Οι εκπρόσωποι της θερμοηλεκτρικής εταιρείας θα επιχειρηματολογήσουν στη βάση της λογικής κόστος – όφελος: ο λιγνίτης είναι πιο οικονομικός σε σχέση με τις ΑΠΕ (Τσούτσος & Σκίκος, 1999: 309) και προσφέρει περισσότερες θέσεις εργασίας, ενώ για τη ρύπανση θα ληφθούν μέτρα περιορισμού της (Μαρίνος-Κουρής, 1999: 258).  Οι εκπρόσωποι των πολιτών θα εστιαστούν στην ποιοτική υποβάθμιση της ζωής τους, του περιβάλλοντός τους, αλλά και στη δέσμευση μεγάλων εκτάσεων ωφέλιμης γης από την επέκταση των εγκαταστάσεων.  Τέλος, οι εκπρόσωποι των περιβαλλοντικών οργανώσεων θα αναφερθούν σε επιστημονικά δεδομένα, όπως πόσο επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία η καύση λιγνίτη, ο βαθμός όχλησης από τις εγκαταστάσεις (Αραβαντινός, 1999: 133), αλλά και την ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης για την αειφόρο διαχείριση της περιοχής.   

Από τον πίνακα 1 γίνεται φανερό ότι με το παιχνίδι ρόλων αναδύονται όλα τα σχετικά επιχειρήματα και οι απόψεις ώστε οι εκπαιδευόμενοι να κατανοήσουν μέσα από την ενεργητική αλληλεπίδραση με τους άλλους και την ελεύθερη έκφραση όλες τις πιθανές απόψεις γύρω από κάποιο πρόβλημα.  Έτσι, αντιλαμβάνονται ότι το περιβάλλον αποτελεί πεδίο αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων, αλλά και πεδίο κοινωνικής διαπραγμάτευσης και συναίνεσης για την επίτευξη της αειφορίας (Φλογαΐτη, 2008 : 52). 

Ε. Μετά το παιχνίδι ρόλων:

Τέλος, καλό είναι οι εκπαιδευόμενοι και ο εκπαιδευτής, μετά την εμπλοκή τους με το παιχνίδι ρόλων, να αξιολογούν την εμπειρία τους και τα συμπεράσματα που προέκυψαν (Φλογαΐτη, 2008 : 52), έτσι ώστε να διαπιστωθεί και ο βαθμός επίτευξης των αρχικών στόχων (Καλαϊτζίδης & Ουζούνης, 1999: 217).

ΘΕΜΑ 2^ο

1.1. Δίνονται οι παρακάτω ποσοτικές εκτιμήσεις που αφορούν στην ετήσια, ατομική συμβολή σας στην εκπομπή CO₂. Να επιλέξετε την ποσότητα που βρίσκεται πιο κοντά στην πραγματική τιμή τεκμηριώνοντας την επιλογή σας.

α) Εκπομπές CO₂ (σε Kg) από την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος:

 q 100                         q 1.000                       q 10.000

 β) Εκπομπές CO₂ (σε Kg) από την κατανάλωση ντίζελ θέρμανσης:

 q 50                           q 500              q 5.000

1.2. Προκειμένου να ελαχιστοποιήσετε τις ενεργειακές σας καταναλώσεις για ηλεκτρισμό και θέρμανση να παρουσιάσετε σε πίνακα και να σχολιάσετε τεκμηριωμένα τα κριτήρια που θα χρησιμοποιούσατε για να επιλέξετε τη βέλτιστη θέση χωροθέτησης της κατοικίας σας σε έναν σημαντικά εκτενή πολεοδομικό ιστό αναφοράς. Να εξάγετε συμπεράσματα σχετικά με τον άξονα «προσαρμογή του πολεοδομικού ιστού στο φυσικό ανάγλυφο-ενεργειακές καταναλώσεις». Για τη συγκρότηση της απάντησής σας θα χρειαστεί να αξιοποιήσετε παράλληλα και γνώσεις που αποκτήσατε από το κεφάλαιο 4 του Α’ τόμου «Το Φυσικό Περιβάλλον».

Απάντηση

1.1

Για να υπολογιστεί το ενεργειακό αποτύπωμα, δηλαδή πόσο CO₂ εκλύουν στην ατμόσφαιρα οι καθημερινές συνήθειες ενός ατόμου που σχετίζονται με την κατανάλωση ενέργειας (στη περίπτωση μας ηλεκτρικής ή diesel), θα πρέπει να υπολογιστεί το σύνολο των καταναλώσεων που οφείλονται στις οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, καθώς και στις μετακινήσεις του, π.χ. με το αυτοκίνητο.  Επομένως, αν υπολογιστεί ότι οι εκπομπές CO₂ που αντιστοιχούν στη μέση κατανάλωση ενέργειας ανά νοικοκυριό είναι της τάξης 4000 Kg CO₂ / χρόνο, τότε οι ατομικές ετήσιες καταναλώσεις θα είναι περίπου κοντά στα 1000 Kg CO₂ / χρόνο   (http://www.wwf.gr/footprint/).  Όμως, επειδή δεν συμμετέχουν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη στις ίδιες εκπομπές CO₂ (Μαρίνος-Κουρής, 1999: 241), θεωρώ ότι οι άνθρωποι που κατοικούν στις αναπτυγμένες χώρες συμμετέχουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στην έκλυση CO₂ στην ατμόσφαιρα (Angus & Butler, 2011).  Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψη ότι διαμένω σε κατοικία που διαθέτει ικανό αριθμό ηλεκτρικών συσκευών (πλυντήριο, πλυντήριο πιάτων, κουζίνα με φούρνο, συσκευές ψυχαγωγίας, Η/Υ, πρόσβαση σε θέρμανση κτό.), υπολογίζω την οικογενειακή κατανάλωση περίπου κοντά στις 6500 Kg CO₂ / χρόνο (πράγμα που αντιστοιχεί περίπου σε 8000 KWh / χρόνο) και την ατομική μου συμμετοχή στην έκλυση εκπομπών σε περίπου 2000 – 2500 Kg CO₂ / χρόνο.

Στην ίδια πλαισίωση, η ετήσια οικογενειακή μου κατανάλωση σε diesel, δεδομένου ότι είναι περίπου 800 λίτρα το χρόνο, πράγμα που αντιστοιχεί σε έκλυση εκπομπών 2000 Kg CO₂ / χρόνο (http://www.allaboutenergy.gr/CO2Emissions.html).  Επομένως, το ενεργειακό μου αποτύπωμα σε έκλυση εκπομπών CO₂ από κατανάλωση diesel ανέρχεται σε λίγο περισσότερο από 500 Kg CO₂ / χρόνο.  Αυτό είναι συνέπεια του γεγονότος ότι διαμένω σε αστική πόλη με μέτριες θερμοκρασίες τον χειμώνα και υψηλές το καλοκαίρι εξαιτίας της μείωσης των χώρων που καλύπτονται με πράσινο, της πυκνής δόμησης, της μείωσης της έντασης των ανέμων και της αύξησης της ανθρωπογενούς έκλυσης θερμότητας θέρμανσης. 

Τα παραπάνω υποχρεώνουν να σκεφτεί κανείς ξανά ζητήματα «στρατηγικής εξοικονόμησης ενέργειας» (Μαρίνος-Κουρής, 1999: 228), έτσι ώστε να αναπτυχθεί ατομικό και συλλογικό αίσθημα ευθύνης για την ορθολογική χρήση ενέργειας στη βάση της μεθοδολογίας της ενεργειακής διαχείρισης (ενεργειακός έλεγχος και επεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας). 

1.2

            Η προσαρμογή μιας κατοικίας στον πολεοδομικό ιστό αναφοράς σε σχέση με το φυσικό ανάγλυφο έτσι ώστε να εξυπηρετείται η ‘στρατηγική εξοικονόμησης ενέργειας’ (Μαρίνος-Κουρής, 1999: 228) θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη ορισμένα κριτήρια, όπως αυτά που παρουσιάζονται στον πίνακα 1. 

Τοπικό κλίμα

Ηλιακή ακτινοβολία

Άνεμος

Διακυμάνσεις υγρασίας χειμώνα – καλοκαίρι

Φυσικό περιβάλλον, γειτνίαση με νερό, βλάστηση, τοπίο - θέα

Θερμοκρασία εξωτερικού αέρα

Σκίαση από άλλα κτήρια

Πίνακας 1. Κριτήρια επιλογής βέλτιστης θέσης χωροθέτησης κατοικίας

            Με βάση τα κριτήρια του πίνακα για την προσαρμογή της κατοικίας στη βέλτιστη θέση χωροθέτησης σε σχέση με τον πολεοδομικό ιστό πρέπει να ληφθούν υπόψη (μικρο-)κλιματικά στοιχεία (θερμοκρασία, ακτινοβολία, άνεμοι, υγρασία κτλ.), τα οποία επηρεάζονται από τα τοπογραφικά στοιχεία του χώρου (Καρτάλης, 1999: 249), αλλά και το ανάγλυφο του εδάφους (επίπεδο ή με κλίση).  Σκοπός μας είναι η κατοικία, με τον κατάλληλο προσανατολισμό και τη σωστή χωροθέτηση, να λειτουργεί ως φυσικός ηλιακός συλλέκτης (Υ.Π.Ε.Κ.Α., 2011: 8) και να ελαχιστοποιούνται οι απαιτήσεις για ενεργειακές καταναλώσεις. Επομένως, η κατοικία, αφού ο πολεοδομικός ιστός αναφέρεται στην Ελλάδα, πρέπει να προσαρμοστεί σε νότια θέση σχετικά με τον υπόλοιπο πολεοδομικό ιστό, λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη και θέματα οπτικής-θέας, αλλά και να ‘προστατεύεται’ το βορινό της μέρος, έτσι ώστε να εξοικονομεί μεγαλύτερο ηλιασμό τον χειμώνα και περισσότερη ηλιοπροστασία το καλοκαίρι (The Energy Research Group, 1996: 40).  Επιπρόσθετα, άλλος παράγοντας μείωσης των ενεργειακών καταναλώσεων είναι ο φυσικός δροσισμός του χώρου με αερισμό (Υ.Π.Ε.Κ.Α., 2011: 14).  Παράλληλα, θα μπορούσε να διαμορφωθεί ο περιβάλλον χώρος ώστε να βελτιωθεί το μικροκλίμα (π.χ. βλάστηση) και, ταυτόχρονα, να ελεγχθεί και αξιοποιηθεί η κυκλοφορία των ανέμων, πράγμα που θα μείωνε τις ανάγκες της κατοικίας για συμβατικές μορφές θέρμανσης – ψύξης ανάλογα με την εποχή (Simos, 1994: 55).   Η γειτνίαση με το υγρό στοιχείο θα συντελούσε στη διαμόρφωση ανακουφιστικού μικροκλίματος, ιδιαίτερα το καλοκαίρι, αλλά θα έπρεπε να διασφαλιστούν μέσα προστασίας από την υγρασία, ιδιαίτερα τον χειμώνα.  Τέλος, αποφασιστικός παράγοντας για την τοποθέτηση της κατοικίας η όσο το δυνατόν απομάκρυνσή της από ρυπογόνες εστίες θορύβου (Lebens, 1980). 

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Αραβαντινός, Α. (1999). Χρήσεις Γης-Χωροταξική και Πολεοδομική Οργάνωση-Τα επίπεδα σχεδιασμόυ. Στο Α. Αραβαντινός, Θ. Βλαστός, Δ. Εμμανουήλ, Δ. Μαρίνος – Κουρής κ.ά. Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον. Το Ανθρωπογενές Περιβάλλον (τ. Β1). Πάτρα: ΕΑΠ, 115 - 156.

Γεωργόπουλος, Α., & Τσαλίκη, Ε. (2002). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αρχές- Φιλοσοφία. Μεθοδολογία. Παιχνίδια & Ασκήσεις. Αθήνα: Gutenberg.

Καλαϊτζίδης, Δ., & Ουζούνης, Κ. (1999). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη. Ξάνθη: Σπανίδης. 

Καρτάλης, Κ. (1999). Μετεωρολογία. Στο Μ. Αριανούτσου, Κ. Γεωργίου, Α. Δημητρακόπουλος, Κ. Καρτάλης, Π. Παναγιωτίδης, & Κ. Σταματόπουλος, Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον (τ. Α΄). Πάτρα: ΕΑΠ, 209 - 273. 

Κόκκος, Α. (2005). Μεθοδολογία Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Εκπαιδευτικές Μέθοδοι (τ. Β΄). Πάτρα: ΕΑΠ.

Μαρίνος–Κουρής, Δ. (1999).  Ανάγκες σε ενέργεια και συμβατικές μορφές ενέργειας. Στο Στο Α. Αραβαντινός, Θ. Βλαστός, Δ. Εμμανουήλ, Δ. Μαρίνος – Κουρής κ.ά. Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον. Το Ανθρωπογενές Περιβάλλον (τ. Β1). Πάτρα: ΕΑΠ, 221 - 303.

Τσούτσος, Θ., & Σκίκος, Γ. (1999). Ανανεώσιμες/εναλλακτικές και ήπιες μορφές ενέργειας. Στο Α. Αραβαντινός, Θ. Βλαστός, Δ. Εμμανουήλ, Δ. Μαρίνος – Κουρής κ.ά. Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον. Το Ανθρωπογενές Περιβάλλον (τ. Β1). Πάτρα: ΕΑΠ,305 - 353.

Υ.Π.Ε.Κ.Α. (Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής). (2011). Βιοκλιματικός σχεδιασμός κτηρίων. Αθήνα. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: http://portal.tee.gr/portal/page/portal/SCIENTIFIC_WORK/GR_ENERGEIAS/VIOKLIMA/TOTEE-BIOKLIMATIKA.pdf [06/03/2012]

Φλογαΐτη, Ε. (2008). Σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις για τη μελέτη του περιβάλλοντος και των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Στο Α. Δημητρίου & Ε. Φλογαΐτη (Επιμ.) Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον. Εκπαίδευση για το περιβάλλον. Πάτρα: ΕΑΠ, 43 – 71. 

Ξενόγλωσση

Angus, I., & Butler, S. (2011). Too many people? Population, Immigration and the Environmental Crisis. Chicago: Haymarket Books.

The Energy Research Group (1996). Energy in Architecture. The European Passive Solar Handbook. Brussels. 

Lebens, R. (1980). Passive Solar Heating Design. Applied Science Publishers.

Simos, Y. (1994). Solar Energy and Housing Design (V. 1). Architecture Association.

Δικτυακοί τόποι

http://www.wwf.gr/footprint/ [06/03/2012]

http://www.allaboutenergy.gr/CO2Emissions.html [06/03/2012]