Ο Τέλλος Άγρας και το πνεύμα της παρακμής

Στεργιόπουλος, Κ. (1962). Η ποίηση και το πνεύμα μιας εποχής. Ο Τέλλος Άγρας και το πνεύμα της παρακμής. Αθήνα: Εστία.

Η μελέτη του Στεργιόπουλου για τον Άγρα (1899 - 1944) είναι μια ολοκληρωμένη σύνθεση για τον ποιητή και το έργο του.

Πρόκειται, σύμφωνα με δική του μαρτυρία, για τον πρώτο τόμο μιας τετράτομης σύνθεσης με τον γενικό τίτλο «Η ποίηση και το πνεύμα μιας εποχής», η οποία δεν ολοκληρώθηκε.  «Ο δεύτερος τόμος θα ήταν Κ. Γ.Καρυωτάκης, η μαρτυρία κι η διαμαρτυρία, που γράφτηκε, χωρίς να πάρει τηνοριστική του μορφή και να εκδοθεί. Τρίτος τόμος, η διδακτορική διατριβήδημοσιευμένη το 1972. Τέταρτος τόμος, Νεορομαντικοί και νεοσυμβολιστές,που επίσης δεν εκδόθηκε, αλλά δημοσιεύτηκε κομματιαστά στους τόμους τού Περιδιαβάζοντας».

Το βιβλίο είναι δομημένο ‘γραμμικά’.  Μια κατατοπιστική εισαγωγή για την αθηναϊκή νεορρομαντική σχολή του Μεσοπολέμου, στη συνέχεια ο βίος, ο Άγρας της Διάπλασης των Παίδων, η λεπτομερειακή παρουσίαση των τριών ποιητικών του συλλογών (Τα βουκολικά και τα εγκώμια, Καθημερινές, Τριαντάφυλλα της μιας μέρας), άλλες πνευματικές του εκδηλώσεις (ιδιαίτερη έμφαση στο κριτικό του έργο, 193 – 194) και τέλος μια συνολική αποτίμηση του ποιητή: ολόκληρος ο Άγρας είναι μια ηθική και μεταφυσική κρίση (224). 

Ο Στεργιόπουλος θεωρεί ότι ο Άγρας στάθηκε ο πνευματικός απολογητής μιας ολόκληρης γενιάς. Ωστόσο δεν μπορούσε να αντέξει το βάρος της πραγματικότητας (193) και έτσι ολόκληρη η ζωή του, αλλά και το έργο του, είναι μια απόδειξη της ανθρώπινης αδυναμίας, του ανολοκλήρωτου.  Μέσα, όμως, στη συντριβή και στον πόνο η ζωή (του) βρίσκει την απόλυτη ενότητά της, και ο Άγρας μετουσιώνεται σε έναν μυστικό χωρίς θεό (226).    

Τα κύρια γνωρίσματα του έργου του (70 κ.ε.) είναι η ειδυλλιακή διάθεση, η γραφικότητα, η οξύτατη παρατηρητικότητα, η λεπταισθησία, η αγάπη της λεπτομέρειας, μια βαθιά μελαγχολία, η μυστικοπάθεια και μια φιλοσοφημένη στάση απέναντι στα πράγματα. Η ποίηση του είναι ποίηση των μικρών πραγμάτων, εσωτερική, νοσηρή, τεχνική/’φιλολογική, ηθογραφική, αθηναϊκή, ψυχογραφική, περιορισμένης έξαρσης. 

Ο Άγρας του Στεργιόπουλου είναι χαμηλόφωνος και παρακμίας, «μια καταδικασμένη απόπειρα μεγαλοφυΐας», η οποία απόμεινε στην προετοιμασία: μια ασταμάτητη προετοιμασία που και μόνη της ήταν κιόλας ένα έργο (228). 

Τις τελευταίες μέρες της ζωής του, τραυματισμένος στα Δεκεμβριανά από αδέσποτη σφαίρα, ο Άγρας κρατούσε στον Ευαγγελισμό ένα σημειωματάριο με τίτλο «Ultimus inter pares», στο οποίο καταγράφει τις σκέψεις και τους στοχασμούς του. Μια σημείωσή του: 

«Μίσος για τη ζωή, για τις φρικώδεις δυνατότητές της» (58).